Β. 74. 1955: Η Φρειδερίκη επιλέγει... πρωθυπουργό

4 Οκτωβρίου 1955. Έπειτα από πολύμηνη μάχη με μια μυστηριώδη αρρώστια που κατέτρωγε τα σωθικά του, ο πρωθυπουργός και αρχηγός της ελληνικής Δεξιάς, Στρατάρχης Αλεξ. Παπάγος αφήνει την τελευταία του πνοή, σε ηλικία 72 ετών. Όλοι οι πολιτικοί παρατηρητές της εποχής, ντόπιοι και ξένοι, συνέκλιναν στην άποψη πως φαβορί για τη διαδοχή στο κόμμα ("Ελληνικός Συναγερμός") και την πρωθυπουργία ήταν ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Στέφανος Στεφανόπουλος. Ως αουτσάιντερ εμφανίζονταν ο έτερος των αντιπροέδρων, Παναγ. Κανελλόπουλος , ο πρόεδρος της Βουλής, Κ. Ροδόπουλος και ο άλλοτε πρωθυπουργός, Εμμ. Τσουδερός.

Το Παλάτι,όμως, και κατά πάσα πιθανότητα η ίδια η βασίλισσα Φρειδερίκη, επέλεξε ως νέο πρωθυπουργό τον μέχρι τούδε υπουργό Συγκοινωνιών, το 48χρονο βουλευτή Σερρών Κων/νο Καραμανλή. Ήταν έκπληξη πρώτου μεγέθους και με τεράστιες πολιτικές επιπτώσεις, που ούτε καν υποπτευόταν ο "πρωτάρης", πλην αρρενωπά γοητευτικός στους υψηλούς κύκλους πρωθυπουργός, που η κυβέρνησή του έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης στη βουλή στις 6/10/1955.

Η πρώτη υπό την προεδρία του Κων/νου Καραμανλή κυβέρνηση
συνοδεύει τον στρατάρχη Παπάγο στην τελευταία του κατοικία
(Οχτώβρης 1955)

Μετά ην αποχώρηση του Στεφανόπουλου, ο Καραμανλής ιδρύει δικό του κόμμα, την ΕΡΕ, επικεφαλής της οποίας νικά και στις 3 επερχόμενες βουλευτικές μονομαχίες του με την Κεντρώα παράταξη των Γ. Παπανδρέου- Σ. Βενιζέλου και την ΕΔΑ, χάρη στα "ιδιόμορφα" εκλογικά συστήματα που επιστρατεύει κάθε φορά (1956, 1958, 1961). Σ’ όσα χρόνια κυβερνά (1955-63) έχει την υποστήριξη των αναχτόρων και την "σιωπηρή συνδρομή" της Αστυνομίας, αλλά και πληθώρας παρακρατικών οργανώσεων. Τελικά, το καλοκαίρι του 1963 "τα σπάει" με τη Φρειδερίκη, αρνούμενος να εγκρίνει ένα βασιλικό ταξίδι στο Λονδίνο, και εγκαταλείπει το Νοέμβρη του 1963 την χαμένη των εκλογών ΕΡΕ, που ορφανή από Καραμανλή ηττάται στις εκλογές και του 1964, και φεύγει για Παρίσι, από όπου θα τον φέρουν ως "Εθνάρχη", μετά την πτώση της χούντας των συνταγματαρχών τον Ιούλη του 1974.

Πηγές: Βουρνάς Τάσος "Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, 1953-1967", Σόλων Γρηγοριάδης, "Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, 1941-1974".

Β. 73. Αρριανός  και Αλέξανδρος

Έχετε διαβάσει την «Αλεξάνδρου Ανάβαση» του Αρριανού; Την αφήγηση, που βοηθά τον αναγνώστη να παρακολουθήσει από «κοντά», από τα πρώτα της βήματα, την εκστρατεία του Μεγαλέξανδρου στην Ανατολή κατά των Περσών;

Πρέπει, όμως,  με λίγα λόγια να θυμηθούμε ποιος ήταν ο Αλέξανδρος, που η Ιστορία επονόμασε «Μέγα», και ποιος  ο ιστοριογράφος μας, ο Αρριανός, ο μιμητής τόσο του Ξενοφώντος (εξ ου ο Αρριανός απεκλήθη και «Νέος Ξενοφών»!), όσο και του Θουκυδίδη, των αρχαίων μεγάλων Ελλήνων Ιστορικών. Έχει τούτη η «διευκρίνιση» μεγάλη σημασία, εφόσον, όπως θα ιδείτε, απέχουν χρονικά αρκετούς αιώνες μεταξύ τους, μ’ ό,τι αυτό μπορεί να «επιφέρει» στον τρόπο ιστορικής γραφής του Αρριανού και στη δυνατότητά του πρόσβασης σε πηγές για τη ζωή και το έργο του Μακεδόνα στρατηλάτη.

Ο Αλέξανδρος ο 3^ος   έζησε από το 356 έως το 323 π.Χ. . Ήταν μαθητής του γνωστού φιλόσοφου Αριστοτέλους και βασιλιάς της Μακεδονίας, γιος και διάδοχος του Φιλίππου του 2^ου  και της Ολυμπιάδας. Μετά από πολυετή εκστρατεία (334 – 325 π.Χ.), για την αφήγηση της οποίας η Ιστορία «ανακατεύεται» με θρύλους, ο Αλέξανδρος διέλυσε το Περσικό Βασίλειο και έγινε κύριος μεγάλου μέρους της Ασίας από τη Μ. Ασία μέχρι την Ινδία και τμήματος της Β. Αφρικής με έδρα την Αλεξάνδρεια, μεταφέροντας εκεί τον ελληνικό πολιτισμό.

Ο Φλάβιος Αρριανός, μαθητής του Επίκτητου στη Νικόπολη της Ηπείρου, έζησε από το 95 μέχρι το 180 μ.Χ. καταγόμενος από τη Νικομήδεια της Μ. Ασίας. Μετά τον Επίκτητο, κατέβηκε στην Αθήνα, για να λάβει μαθήματα ρητορικής. Το α’ ήμισυ του 2^ου αιώνα, κέρδισε την εύνοια του Ρωμαίου αυτοκράτορα, Αδριανού, και διορίστηκε σε διοικητικές θέσεις. Γύρω στο 140 (έως το 171 μ.Χ. τουλάχιστον) ζει και πολιτεύεται στην Αθήνα. Απ’ ό,τι έγραψε, ξεχωρίζουμε την «Αλεξάνδρου Ανάβαση» (7 βιβλία, μιμούμενος την «Κύρου Ανάβαση» του Ξενοφώντος;), τα γεωγραφικά – περιηγητικά έργα, «Ινδική» και «Περίπλους Ευξείνου Πόντου», τα φιλοσοφικά, «Διατριβαί» και «Εγχειρίδιον», μερικά έργα στρατιωτικής ταχτικής κ.α.
Πηγές: «Ιστορία Αρχ. Ελληνικής Λογοτεχνίας» του Α. Λέσκυ για τον Αρριανό και «Ιστορία Ελληνικού Έθνους» της Εκδοτικής Αθηνών για το Μ. Αλέξανδρο. 

 

Β.72.  Ο πρωθυπουργός πέθανε, ζήτω ο πρωθυπουργός!

Στο παρόν σημείωμα και με τη βοήθεια της ιστοσελίδας της Γενικής Γραμματείας της Κυβέρνησης (www.ggk.gr) θα επιχειρήσουμε να ιδούμε σε ποιες περιπτώσεις κατά τον 20ο αιώνα πρωθυπουργός ελληνικής κυβέρνησης θανών στη διάρκεια της θητείας του έδωσε τη θέση του σε κάποιο άλλο μέλος του μέχρι τότε υπουργικού συμβουλίου.

Αρχή έγινε τον Απρίλη του 1936. Στις 13 του μήνα, το πρωί, αποθνήσκει ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Δεμερτζής. Δίχως να συμβουλευτεί τη βουλή, ο βασιλιάς Γεώργιος ο 2ος, διόρισε την ίδια μέρα νέο πρωθυπουργό τον έως εκείνη τη μέρα αντιπρόεδρο της κυβέρνησης και υπουργό στρατιωτικών, στρατηγό ε.α. Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος, όπως είναι γνωστό, στις 4 Αυγούστου του 1936 κήρυξε τη χώρα σε δικτατορία. 

Ιούνης 1949, ο αιφνίδιος θάνατος του
πρωθυπουργού Θ. Σοφούλη 
έφερε στην πρωθυπουργία τον Αλ. Διομήδη

Τον Ιούνη του 1949, πεθαίνει ο εν ενεργεία πρωθυπουργός Θεμιστοκλής Σοφούλης. Διάδοχός του στην πρωθυπουργία, μετά από πολυήμερη κρίση καθώς  δεν τελεσφόρησαν οι εντολές σχηματισμού κυβέρνησης που είχαν λάβει οι πολιτικοί αρχηγοί (Κ. Τσαλδάρης, Σ. Βενιζέλος), να  επελέγη από το βασιλιά Παύλο ο πρώην τραπεζίτης και μέχρι τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου, Αλέξανδρος Διομήδης.

Τέλος, όταν ο στρατάρχης και πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος πέθανε τον Οχτώβρη του 1955, τα Ανάκτορα δεν πρόκριναν για διάδοχό του έναν από τους αντιπροέδρους της κυβέρνησής του, τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο (ο οποίος ήταν, ταυτόχρονα, και υπουργός Εθνικής Άμυνας) ή τον Στέφανο Στεφανόπουλο (ο οποίος διατηρούσε, ταυτόχρονα, και το υπουργείο Εξωτερικών). Αντ' αυτών, έδωσαν το "χρίσμα" στον έως τότε υπουργό Συγκοινωνιών και Δημοσίων Έργων, βουλευτή Σερρών του κόμματος του Παπάγου, "Ελληνικού Συναγερμού", Κωνσταντίνο Γ. Καραμανλή. 

Β. 71. H 4^η Σταυροφορία και η Άλωση της Πόλης

1204, 13 Απριλίου. Οι Δυτικοευρωπαίοι Σταυροφόροι, με επικεφαλής τον Ερρίκο Δάνδολο, δόγη της Βενετίας, το Βονιφάτιο το Μομφερατικό της Ιταλίας, το Βαλδουίνο της Φλάνδρας και τον Βιλλεαρδουΐνο της Γαλλίας, έρχονται στην πρωτεύουσα του Βυζαντινού κράτους, την Κωνσταντινούπολη, την κυριεύουν και νικητές διαμοιράζουν την άλλοτε κραταιά αυτοκρατορία του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους.

Είχαν δε η πτώση της Κωνσταντινούπολης και η επακόλουθη κατάλυση του Βυζαντινού κράτους σημαντικές συνέπειες για τον Ελληνισμό και το Βυζάντιο, που δεν πρέπει κανείς να παραγνωρίζει, γιατί - όπως σημειώνει και ο Γ. Καραγιαννόπουλος (δες "Το Βυζαντινό Κράτος", τόμος Β', εκδόσεις Ερμής, Αθήνα, 1985, σελ. 149) - επηρέασαν βαθύτατα και πολύπλευρα τις πολιτικές εξελίξεις στα Βαλκάνια και στον ελλαδικό χώρο τα αμέσως μετά το 1204 χρόνια.

Απρίλης 1204, Η Άλωση της Κων/πολης
από τους Ρωμαιοκαθολικούς Σταυροφόρους

Οι 3 πρώτες Σταυροφορίες

Ενώ από τα τέλη του 11ου αιώνα οι Κομνηνοί, που βρίσκονται στο βυζαντινό θρόνο, προσπαθούν να ανορθώσουν το κράτος κοινωνικά και πολιτικά, στη Δύση η παντοδύναμη ρωμαιοκαθολική Εκκλησία (βλ. "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους", Ι. Ε. Ε., της Εκδοτικής Αθηνών, τόμος Θ, σελ. 15 - 48) προσπαθεί με τις Σταυροφορίες (από το 1095) προς την Ανατολή να δώσει διέξοδο στη διάθεση αλλαγής από τα τετριμμένα.
Δεν είναι αμελητέο ότι, μετά την εμπορική εξάπλωση της Βενετίας, της Γένοβας, της Πίζας και άλλων ιταλικών πόλεων προς την Ανατολική Μεσόγειο, "το 1182 η προνομιακή μεταχείριση των Ιταλών εμπόρων, με τις οδυνηρές επιπτώσεις για τους Βυζαντινούς, οδήγησε το λαό σε βιαιοπραγίες κατά των ξένων συνοικιών στην Πόλη, αλλά τα προνόμια άρχισαν να ανανεώνονται[…]" (βλ. Γ. Πλουμίδης, "Η Βενετοκρατία στην Ελληνική Μεσόγειο (πανεπιστημιακές παραδόσεις)", Ιωάννινα 1990, σελ. 10).
Σε τέτοιο "κλίμα", αν η 1η Σταυροφορία (1096 - 1099) , η οποία - κατά την Ι. Ε. Ε. (σελ. 15, Τόμος Θ ) - "είναι γεγονός καίριας σημασίας στην ιστορία της Δυτικής Ευρώπης αλλά και της Εγγύς Ανατολής, εφόσον με αυτή αρχίζει η πολιτική και οικονομική επέκταση της Δύσεως στον χώρο της ανατολικής Μεσογείου… ", πέτυχε να ελευθερώσει τους Άγιους Τόπους και να διώξει από εκεί τους Μουσουλμάνους, οι δύο επόμενες περιελάμβαναν, κυρίως, στρατιωτικές επιχειρήσεις δίχως ουσιαστικό αποτέλεσμα.
Να σημειωθεί ιδιαίτερα πως η 2η Σταυροφορία (μετά το 1144) "ενώ από πολιτική άποψη είχε μηδαμινά αποτελέσματα, στον ιδεολογικό τομέα είχε σοβαρές και αρνητικές επιπτώσεις" (βλ. Ι. Ε. Ε., όπου παραπάνω, σελ. 29), την ώρα που η 3η (1188 - 1192), με το πέρας της, όπως διαβάζουμε στη σελ. 35 του τόμου Θ της Ι. Ε. Ε. , "κατέληξε σε αποτυχία για τη Δύση, αλλά και για την ανατολική αυτοκρατορία υπήρξε πραγματικά καταστρεπτική.

 Ανέκοψε τις προσπάθειες του Ισαακίου Β' για διευθέτηση των πραγμάτων στα βόρεια και ανατολικά σύνορα και έγινε αιτία να αποσπασθεί για πάντα η Κύπρος από την αυτοκρατορία[…]".

Η 4η Σταυροφορία

Το 1202 ξεκινά η 4η Σταυροφορία, με αρχικό σκοπό να χτυπηθεί η Αίγυπτος και να απελευθερωθεί η Παλαιστίνη. Στο Βυζάντιο, ο Αλέξιος ο 3ος (της δυναστείας των Αγγέλων) έχει εκθρονίσει, από το 1195, τον αδελφό του, Ισαάκιο. Ο γιος του τελευταίου, Αλέξιος, πηγαίνει στη Δύση και υπόσχεται στον μεν πάπα, Ιννοκέντιο 3ο επανεξέταση του θέματος της Ένωσης των Εκκλησιών με άλλα λόγια την υποταγή της Ανατολικής Εκκλησίας στους Ρωμαιοκαθολικούς, στους δε Σταυροφόρους ηγέτες υψηλότατες αμοιβές και άφθονα δώρα, αρκεί να ξαναπάρει το θρόνο που του ανήκε. Να σημειώσουμε ότι με επιγαμία οι ευρωπαϊκές Αυλές συνδεόντουσαν με το Βυζάντιο, καθώς ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός και ο "προστάτης" του, Φίλιππος της Σουηβίας είχαν νυμφευτεί Βυζαντινές αρχόντισσες και μάλιστα ο Βονιφάτιος είχε πάρει την κόρη του Ισαακίου και αδελφή του Αλεξίου.

    Οι δελεασμένοι από τις υποσχέσεις, οι οποίες ήταν απόλυτα βέβαιο πως θα οδηγούσαν σε ζημία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, Σταυροφόροι βοηθούν τον επιπόλαιο και αρχομανή Αλέξιο, που γίνεται αυτοκράτορας ως Αλέξιος ο 4ος, αλλά δεν μπορεί να ξεπληρώσει τις υποσχέσεις του. Έτσι, ο βενετσιάνικος στόλος - προκειμένου να λάβει πάση θυσία ό,τι του έχουν υποσχεθεί - καταφθάνει στην Κωνσταντινούπολη τον Ιούνιο του 1203.
    Τον Ιανουάριο του 1204 (βλ. Ι.Ε.Ε., τόμος Θ, σελ. 39 - 40), αφού οι Σταυροφόροι, ιδίως οι Βενετσιάνοι, που ήθελαν, με μπροστάρη τον Ερρίκο Δάνδολο, να υπερτερήσουν έναντι των Γενουατών, είδαν πως δεν πρόκειται να τηρήσει όσα τους έταξε ο Αλέξιος ο 4ος, ο οποίος επιβάλλει βαριά αντιλαϊκή φορολογία μήπως και "εξοφλήσει" τους Σταυροφόρους, προξένησαν σημαντικές ζημιές σε κτίρια της Βασιλεύουσας.
    Τότε, ξεσπάει αντιδυτική επανάσταση με επικεφαλής τον Αλέξιο Μούρτζουφλο (βλ. Μ. Λεφτσένκο, "Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας" Εκδόσεις Αναγνωστίδη, Αθήνα χ.χ., μετάφραση Γ. Ν. Βιστάκη, σελ. 316 - και εξής) , που εκθρονίζει και σκοτώνει τον Αλέξιο τον 4ο και το λαοπρόβλητο προσωρινό αυτοκράτορα Νικόλαο Καναβό. Με αφορμή την ανάρρηση του Μούρτζουφλου στο θρόνο (28/1 - 8/2/1204), οι Σταυροφόροι αποφασίζουν να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη και το πετυχαίνουν στις 13 Απριλίου 1204, ύστερα από δίμηνη σχεδόν πολιορκία.

1204 και λεηλασίες

Ο Μούρτζουφλος δραπετεύει στη Θράκη και αρχίζει η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα. Ο Βαλδουίνος της Φλάνδρας, παρά την πρωτοκαθεδρία του Βονιφατίου, εξελέγη αυτοκράτορας της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης και ο Βενετσιάνος Θωμάς Μοροζίνι εξελέγη πατριάρχης. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους και την κατοχή της ως το 1261 (26/7), καταστράφηκε το βυζαντινό κράτος.

Σε γενικές γραμμές, μπορούμε να πούμε πως ύστερα απ’ το 1204 δημιουργήθηκαν πολλά φραγκικά κράτη ( ξεχωρίζουν η λατινική αυτοκρατορία Κωνσταντινούπολης και το βασίλειο της Θεσσαλονίκης), δημιουργούνται νέες εστίες για τον ελληνισμό (Νίκαια, Ήπειρος και Τραπεζούντα) και μεταφέρθηκαν στη Δύση ή καταστράφηκαν ανηλεώς πολύτιμα κειμήλια, έργα τέχνης, χειρόγραφα και βεβηλώθηκαν ορθόδοξοι ναοί.

Ειδικότερα, ας σταθούμε, πρώτα - πρώτα, σ' όσα σημειώνει ο Γ. Κορδάτος ("Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας", εκδόσεις 20ος αιώνας, τόμος VIII, σελ. 13): "Το πάρσιμο της Πόλης από τους Λατίνους σήμανε και τη διάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας. […] Οι δυτικοί (στρατιωτικοί, Σταυροφόροι, κληρικοί και κάθε λογής τυχοδιώχτες) φέρνονται βάρβαρα στους ντόπιους. Η Βαλκανική και η Ανατολή γενικά, μέσα σε λίγα χρόνια, απαθλιώθηκαν. Πείνα και δυστυχία παράδερναν τα μεγάλα στρώματα του πληθυσμού […].

Η Πόλη έπαυσε πια να είναι το γεφύρι Ανατολής και Δύσης. Το διαμετακομιστικό εμπόριο άλλαξε δρόμους και μεταφέρονταν δυτικότερα στις ιταλικές Πολιτείες".

Ο διάσημος βυζαντινολόγος, Στήβεν Ράνσιμαν, στο έργο του, "Βυζαντινός Πολιτισμός" ( εκδόσεις Γαλαξία, Αθήνα, 1969, μετάφραση Δ. Δετζώρτζη, σελ. 62), επισημαίνει τις ανεπανόρθωτες υλικές και πολιτικές ζημιές που έγιναν με την άλωση της Κωνσταντινούπολης και καταλήγει πως "η δυνατότητα για τις κατακτήσεις των Οθωμανών οφείλεται στο έγκλημα των Σταυροφόρων".

Για να το πούμε αλλιώς, το σπουδαιότερο, κατά τη γνώμη του Ράνσιμαν, που συμμερίζεται κι ο γράφων, αποτέλεσμα είναι το ότι η άλωση της Κωνσταντινούπολης του 1204 προλείανε το έδαφος για την άλωση του 1453, αφού, όταν ανακτήθηκε η αυτοκρατορία από το Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο, και περιορισμένη ήταν, μα και αδύναμη να αντισταθεί στους Τούρκους επιδρομείς.

Ο Σοβιετικός Βυζαντινολόγος Μ. Λεφτσένκο (βλ. ο.π., σελ. 323) γράφει πως "ο δυτικός φεουδαρχικός κόσμος, καταστρέφοντας την Κωνσταντινούπολη, άφησε να ξεσπάσουν τα αισθήματα του μίσους και της εκδίκησης που από αιώνες τρέφανε κατά του Βυζαντίου. Τώρα οι πολιτικοί της Βενετίας εφαρμόζανε το σχέδιό τους για τη ναυτική και εμπορική κυριαρχία στην Ανατολή (…)".

Κι ενώ όλοι οι ιστορικοί (Κορδάτος, Καραγιαννόπουλος, Ι. Ε. Ε. από Έλληνες και οι ξένοι Λεφτσένκο, Ράνσιμαν, Οστρογκόρσκι κ.α.) παραδέχονται ότι η μαζική καταστροφή των αριστουργημάτων και των βιβλιοθηκών της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους έφερε και μεγάλη ζημιά και στον ίδιο τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, θα κλείσω με δύο λόγια για τον Απρίλη του 1204 για την Κωνσταντινούπολη από το άρθρο του Charles Diehl , που ενσωματώθηκε στον τόμο των Baynes - Moss , "Βυζάντιο, Εισαγωγή στο Βυζαντινό πολιτισμό" (εκδόσεις Παπαδήμα Δ., Αθήνα, 3η έκδοση 1986, μετάφραση Δ. Ν. Σακκά, σελ. 81 - 102). Σημειώνει, λοιπόν, ο Diehl: " Ήταν η πρώτη φορά από την ίδρυσή της, που η βυζαντινή πρωτεύουσα είχε πέσει στα χέρια των ξένων επιδρομέων και το αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος ήταν η εξάρθρωση της μοναρχίας. Οι νικητές Λατίνοι εγκαταστάθηκαν στα ερείπια της βυζαντινής αυτοκρατορίας. […] Η εμφάνιση του ανατολικού κόσμου μεταμορφώθηκε εντελώς…".

Β. 70. Μάριος Τόκας, το καμάρι της Κύπρου

Τέλη Απρίλη του 2008, ανήμερα της Κυριακής του Πάσχα, η ελληνική και η κυπριακή μουσική χάνουν έναν μεγάλο δημιουργό τους πρόωρα. Το Μάριο Τόκα, σε ηλικία μόλις 54 ετών.  Ας θυμηθούμε με λίγα λόγια, παρμένα από το αρχείο των ιστοσελίδων της αθηναϊκής εφημερίδας «ΤΟ ΒΗΜΑ», τη ζωή και το έργο του.  

Ο Μάριος Τόκας είχε γεννηθεί το 1954 στη Λεμεσό, ενώ η τουρκική εισβολή, το 1974, τον βρήκε να υπηρετεί τη στρατιωτική θητεία του. Πολιτικοποιημένος ο ίδιος αρχίζει αργότερα να δίνει συναυλίες από πόλη σε πόλη για να εμψυχώσει τους συμπατριώτες του, συγκεντρώνοντας παράλληλα χρήματα για τους πρόσφυγες. Το 1975 ήρθε στην Ελλάδα για να σπουδάσει στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ παράλληλα συνέχισε τις σπουδές του και στο Εθνικό Ωδείο. Το 1978 κυκλοφορεί η πρώτη δισκογραφική δουλειά του «Τα τραγούδια της παρέας» με τον Μανώλη Μητσιά στο άλμπουμ «Τραγούδια της παρέας» και τρία χρόνια αργότερα ο Γιάννης Ρίτσος τον εμπιστεύθηκε για να μελοποιήσει ποιήματά του. Τα τραγούδια ερμήνευσε ο Λάκης Χαλκιάς. 

Στην πορεία του στη μουσική ο Μάριος Τόκας συνεργάστηκε μεταξύ άλλων με τηΧαρούλα Αλεξίου, τον Γιάννη Πάριο, τη Δήμητρα Γαλάνη, τη Μαρινέλλα, τον Αντώνη Καλογιάννη, τον Δημήτρη Μητροπάνο, την Κατερίνα Κούκα, τον Τόλη Βοσκόπουλο, τον Πασχάλη Τερζή, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι πολλές από τις συνθέσεις και τα τραγούδια του ήταν επηρεασμένα από την κυπριακή μουσική παράδοση, ενώ αρκετά τραγούδια του μιλούν για το νησί του και τον τρόπο ζωής των συμπατριωτών του. 

Για την προσφορά του στην Κύπρο είχε τιμηθεί με το Μετάλλιο Εξαίρετης Προσφοράς της Κυπριακής Δημοκρατίας το 2001 και έναν χρόνο αργότερα, με το βραβείο «Γιάννος Κρανιδιώτης». 

Οσον αφορά την παρουσία του στο ελληνικό λαϊκό τραγούδι, μεταξύ άλλων έχει υπογράψει τα «Αννούλα του χιονιά», «Σ΄ αναζητώ στη Σαλονίκη», «Λαδάδικα», «Μια στάση εδώ», «Το σημάδι», «Εθνική μοναξιά», «Σ΄ αγαπώ σαν το γέλιο του Μάη», «Η νύχτα μυρίζει γιασεμί», «Δίδυμα φεγγάρια», «Ελα κρυφά, έλα λαθραία», «Εξαρτάται», «Θάλασσες», «Θυμός», «Μ΄ ένα τσιγάρο σέρτικο», που έχουν πλέον αφήσει το στίγμα τους στο ελληνικό τραγούδι όπως τα άλμπουμ «Σαν τρελό φορτηγό» (Γιάννης Πάριος), «Η εθνική μας μοναξιά» (Δημήτρης Μητροπάνος), «Πάντα ερωτευμένος» (Γιάννης Πάριος), ενώ τελευταία δισκογραφική δουλειά του ήταν το άλμπουμ «Ασπρο μαντήλι ανέμιζε» (2007), με ερμηνευτή τον Βασίλη Σκουλά. 

Ο Μάριος Τόκας πάντως από τις πλέον κορυφαίες στιγμές της πορείας του θεωρούσε το συμφωνικό έργο «Θεογεννήτωρ Μαρία» το οποίο έγραψε το 1996 βαθιά επηρεασμένος από επίσκεψή του στο Αγιον Ορος. 

Β. 69. Ένα "Διαμάντι" επικεφαλής του Βυζαντινού Μουσείου 
Ο Αδαμάντιος Αδαμαντίου (γενν. 1875- πεθ. 1937) θεωρείται από τους σημαντικότερους Έλληνες μελετητές του Βυζαντινού πολιτισμού. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Πανεπιστήμιου Αθηνών και δίδαξε στην Ερμούπολη της Σύρου και στο Ταιγαρόνκ της Ρωσίας στην Ελληνική σχολή. Μελέτησε στις βιβλιοθήκες και τα Μουσεία Μόσχας και Πετρουπόλεως κυρίως τη Βυζαντινή τέχνη και αρχαιολογία. Στη συνέχεια (1900) σπούδασε με κρατική υποτροφία στην Ecole Normale Superieure στο Παρίσι.

Τα κατοπινά χρόνια, διετέλεσε τακτικός καθηγητής της βυζαντινής τέχνης και του βυζαντινού πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1912-1937) και πρώτος διευθυντής του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου στην Αθήνα (1914-1923).

Ο Αδαμάντιος Αδαμαντίου (1875-1937)

Επίσης, εργάστηκε για την προστασία και τη συντήρηση πολλών βυζαντινών μνημείων (στον Μιστρά, τα Μετέωρα, το Γεράκι και το Δαφνί). Συνεργάστηκε και με τον καθηγητή Σπ. Λάμπρου για την καταγραφή και σύνταξη καταλόγου των χειρογράφων των μονών του Αγ. Όρους.

Έγραψε, τέλος, πολλές μελέτες και άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και εισήγαγε τη μελέτη του βυζαντινού πολιτισμού και της βυζαντινής τέχνης στα σχολικά εγχειρίδια ιστορίας.  Ενδεικτικά έργα αποτελούν τα εξής: Βυζαντινά μνημεία της Ηπείρου, Χρονικά του Μορέως, Τηνιακά Παραμύθια, Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, Αγνείας πείρα της Θεοτόκου, Αλεξανδρινός Πολιτισμός κ.α.

Σχετικά με το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, ας θυμηθούμε ότι ιδρύθηκε το 1914 με τον Νόμο 401. Διοικείται από Εφορευτική Επιτροπή με επικεφαλής τον πρίγκιπα Νικόλαο και διευθυντή, όπως προαναφέρθηκε, τον καθηγητή Αδαμάντιο Αδαμαντίου.

Δέκα σχεδόν χρόνια μετά (1923), ο βασικός πυρήνας των συλλογών του είχε ήδη σχηματισθεί. Η συλλογή γλυπτών δημιουργήθηκε από έργα που είχαν περισυλλεχθεί από τα μνημεία της Αττικής και είχαν συγκεντρωθεί στο Θησείο και στις αποθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Οι συλλογές εικόνων, μικροτεχνίας, χειρογράφων και υφασμάτων συγκροτήθηκαν τόσο από αγορές και δωρεές έργων, όσο και από την κατάθεση κειμηλίων που προέρχονταν από μονές της Ελλάδας και από διαλυμένες ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού.

Πηγή: Οι ιστοσελίδες του Υπουργείου Πολιτισμού για το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και των εκδόσεων Πελεκάνος («Χρονικά του Μορέως») για τον Αδαμάντιο Αδαμαντίου.

Β. 68.  Η Ελευθερία του Τύπου 
Ένα από τα νομικά κατοχυρωμένα δικαιώματα των ανθρώπινων κοινωνιών είναι και η ελευθερία της έκφρασης διά του Τύπου. 

Η Παγκόσμια, λοιπόν, Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου, που τιμάται στις 3 κάθε Μάη, έχει τις ρίζες της στους Αφρικανούς δημοσιογράφους  που, μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου (Νοέμβρης 1989) και την κατάρρευση των περιορισμών των μέσων μαζικής ενημέρωσης στην Ανατολική Ευρώπη, αναζήτησαν την αντίστοιχη πρόοδο στην ήπειρό τους. Εργάστηκαν  με την ΟΥΝΕΣΚΟ για την οργάνωση σεμιναρίου το 1991 στην Ναμίμπια, αποτέλεσμα του οποίου ήταν η  Δήλωση ορόσημο του Γουίντχουκ για ελεύθερα και ανεξάρτητα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η οποία - δυο χρόνια αργότερα -  ενέπνευσε με την σειρά της τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ να ανακηρύξει την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου.

Σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα, σύμφωνα με την έρευνα των Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα, η Ελευθερία του Τύπου υποχώρησε το 2015 στην 89η θέση από την 91η που βρισκόταν το 2014.

Την τελευταία δεκαετία, εξάλλου, περισσότεροι από 800 δημοσιογράφοι και εργαζόμενοι σε ΜΜΕ παγκοσμίως έχουν σκοτωθεί ή δολοφονηθεί κι η πλειονότητά τους δεν είναι πολεμικοί απεσταλμένοι ή ανταποκριτές.

Πέφτουν θύματα σε μη εμπόλεμες ζώνες από παραστρατιωτικούς πυρήνες, οργανωμένες ομάδες εγκληματιών, η και τοπικών αστυνομικών αρχών.

Συλλαμβάνονται, διώκονται, απάγονται, υφίστανται ξυλοδαρμούς κι επιθέσεις, που μπορούν να φθάσουν ακόμη και σε δολοφονίες.

Πηγή: Οι σχετικές ιστοσελίδες του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την Ημέρα της Ελευθερίας του Τύπου.

Β. 67.  Η αποτροπή εμφυλίου πολέμου το φθινόπωρο του 1944 στην Κρήτη

Η προσφορά της Κρήτης στα χρόνια της Ιταλογερμανικής Κατοχής (1941-1944) δε μετριέται μονάχα με τα αντίποινα των καταχτητών σε ανθρώπινες ψυχές αθώων αμάχων και παράτολμων αντιστασιακών σαμποτέρ ή με τις βιβλικές καταστροφές ιστορικών περιοχών σε ολόκληρη τη μεγαλόνησο (Ανώγεια, Αμάρι, Αγ. Βασίλειος, Κάντανος, Βιάννος, Ιεράπετρα, Μεσαρά, κ.α.).

Η ηρωική μάχη της Κρήτης (Μάιος 1941), η από πολύ νωρίς οργάνωση αντάρτικων ομάδων κι η ενεργός δράση τους, η ριψοκίνδυνη απαγωγή του στρατηγού Κράιπε (Απρίλιος 1944) μιλούν, επίσης, εύγλωττα για την παλικαριά των Κρητικών. 

Κρητικοί αντάρτες στα χρόνια της
Γερμανοϊταλικής κατοχής (1941- 1945)

Πώς, όμως, απετράπη ο εμφύλιος πόλεμος στην Κρήτη μεταξύ ΕΟΚ (Εθνική Οργάνωση Κρήτης/ Εθνικόφρονες) και Ε.Α.Μ. (Αριστερά), τις ημέρες που εγκατέλειπαν τη μεγαλόνησο οι Γερμανοί για να την παραδώσουν ελεύθερη στους Έλληνες; Ενώ, λοιπόν, στην υπόλοιπη χώρα οι Γερμανοί είχαν αποχωρήσει κι η ατμόσφαιρα μύριζε «μπαρούτι» εμφυλίου συρράξεως, η ελληνική κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου στέλνει στο Ηράκλειο ως στρατιωτικό διοικητή τον αντισυνταγματάρχη Ανδρέα Νάθενα, με σκοπό να αποτρέψει αδελφοκτόνα σύγκρουση μεταξύ ΕΟΚ- Ε.Α.Μ..

Ο Νάθενας τα κατάφερε και στην ημερήσια διαταγή του στις 15 Σεπτεμβρίου 1944 ανακοινώνει πως, μολονότι η πόλη του Ηρακλείου ήταν ακόμη υπό γερμανική κατοχή, τη μέρα αυτή έγινε κοινή συνεδρίαση των δυο αντιστασιακών οργανώσεων, που συγκρότησαν διμελή (ένα μέλος από κάθε πλευρά, ο Θεοδωράκης Ε. από το Ε.Α.Μ. κι ο Καζαντζάκης Ι. από την ΕΟΚ) Επιτροπή, με σκοπό , όταν θα έφευγαν οι καταχτητές, να τηρηθεί η έννομος τάξη και να μη σημειωθούν αρχοθηρίας συγκρούσεις μεταξύ τους.

Για την Ιστορία και για να δουν όσοι δεν την (ανα)γνωρίζουν την ανωτερότητα των Κρητικών παραθέτουμε επί λέξει το επίμαχο σημείο της διαταγής της 15/9/1944, που μαρτυρεί τη διάθεσή του για παραμερισμό των φιλοδοξιών και συμβιβασμό: «...Πάσαι αι ανταρτικαί ομάδες, στρατ. οργανώσεις και λοιπαί ένοπλοι δυνάμεις να υπακούωσι εις τας διαταγάς της στρ. διοικήσεως και εκτελώσι ταύτας συμφώνως προς τους στρατιωτικούς κανονισμούς... Εκείνος όστις ήθελε προβή εις αντεκδικήσεις ή οπωσδήποτε ήθελε δώσει αφορμήν εις δημιουργίαν ανωμαλιών εις βάρος της ησυχίας και της ποθητής γαλήνης του λαού θα θεωρήται εγκληματίας και ως τοιούτος διώκεται συμφώνως προς τους νόμους του Κράτους. Να παύσωσι οι εκτελέσεις υπό ανευθύνων ατόμων, διότι πολλάκις συμβαίνει να παθαίνωσι αθώοι άνθρωποι αντί των κακών, καθότι δέον να αποδεικνύεται πάσα ενοχή διά αληθών στοιχείων... Έχω δε την ελπίδα -καταλήγει ο Νάθενας- ότι θα επικρατήση τάξις και πειθαρχία προς το συμφέρον όλων μας.»

Έτσι, χάρη στην πρωτοβουλία του στρατιωτικού διοικητή, επετεύχθη εθνική ενότητα στο νομό Ηρακλείου και δεν διεταράχθη η ισορροπία στη μαρτυρική Κρήτη ως τις 12 Δεκεμβρίου 1944, που εγκατέλειψαν οι Γερμανοί το Ηράκλειο, την ώρα που στην Αθήνα και την υπόλοιπη Ελλάδα άρχισαν να πέφτουν οι πρώτες σφαίρες του πολυαίμακτου κι ανώφελου εν τέλει εμφυλίου μεταξύ των δυνάμεων του Ε.Α.Μ. και των ξενόφιλων κυβερνήσεων της κεντροδεξιάς.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
1. Κωνσταντίνου Αβτζιγιάννη, Η Εθνική Αντίσταση στην Κρήτη 1941 – 1945.
2. Η Κρήτη υπό Κατοχή: Η Μάχη της Κρήτης και η Εθνική Αντίσταση, Κατοχή και δοσιλογισμός, 2017Συγγραφέας: Δημοσθένης Κούκουνας

Β. 66. Ο "Μαύρος Απρίλης" του 1941

Από τις 6 Απριλίου 1941 με τη Γερμανική επίθεση και προέλαση στα Βαλκάνια, στη "γραμμή Μεταξά" είχαν συμπτυχθεί ως ΤΣΑΜ (Τμήμα Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας) -υπό τον αντιστράτηγο Κ. Μπακόπουλο- 3 ελληνικές μεραρχίες πεζικού και μία μηχανοκίνητη. Στις 9/4 η αντίστασή τους κάμπτεται.

Οι Γερμανοί μέχρι τις 9 Απριλίου, όταν η  Β' γερμανική θωρακισμένη μεραρχία -εισορμώντας από την κοιλάδα του Αξιού- εισέρχεται θριαμβεύτρια στη Θεσσαλονίκη και το ΤΣΑΜ,  μετά από διαταγή του τότε Έλληνα αρχιστρατήγου και μεταπολεμικού πρωθυπουργού Αλ. Παπάγου, καταθέτει τα όπλα στους Ναζί, είχαν συναντήσει την ισχυρότερη αντίσταση  απ' όλες τις επιχειρήσεις που είχαν δοκιμάσει επί ευρωπαϊκού εδάφους, κατά τις τετραήμερες συγκρούσεις στο Μπέλες. 

9 Απριλίου 1941. 12.30 το μεσημέρι. Στο Γερμανικό προξενείο της Θεσσαλονίκης ο αντιστράτηγος Μπακόπουλος, διοικητής του ΤΣΑΜ υπογράφει συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς επίδοξους κατακτητές.

Στο Πρωτόκολλο συνθηκολόγησης, μεταξύ άλλων, τονίζεται πως "Αναγνωρίζεται ρητώς ότι ... τα ελληνικά στρατεύματα ηγωνίσθησαν γενναίως κατά των γενναίων γερμανικών στρατευμάτων", ενώ αργότερα (1956) το Γεν. Επιτελείο Στρατού θα αναγνωρίσει πως το ΤΣΑΜ "... προσέφερεν εις την Πατρίδα μέγα ηθικόν κέρδος"  όσο χρόνο ανθίστατο κατά του γερμανικού στρατού.

Η  μέσα σε λίγο διάστημα κατάρρευση ( κεραυνοβόλος πόλεμος ή "μπλιτς κριγκ") της Γιουγκοσλαβίας, η παράδοση των όπλων από τη στρατιά του Μπακόπουλου στην Ανατ. Μακεδονία, η κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Ναζί και η βαθμιαία έκτοτε εισχώρησή τους είχαν ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα την κατακόρυφη πτώση του ηθικού στον ελληνικό στρατό.Το ΓΕΣ, μερικές ώρες μετά τη συνθηκολόγηση του ΤΣΑΜ, διατάζει σύμπτυξη του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου και του Τμήματος Στρατιάς Δυτ. Μακεδονίας προς τα ανατολικά. Αργά, όμως, και μάταια. Είχε κλονιστεί η πίστη των Ελλήνων στρατηγών, από τις αρχές Απρίλη, πως μπορούσαν να αποκρούσουν τη γερμανική εισβολή και σκέφτονταν να παραδοθούν στα χιτλερικά στρατεύματα, πριν αναγκαστούν να καταθέσουν "ατιμωτικά" τα όπλα στους Ιταλούς που καιροφυλακτούσαν.

Την ίδια ώρα, στην Αθήνα, ο βασιλιάς Γεώργιος 2ος  και ο αρχιστράτηγος Παπάγος ήθελαν να συνεχιστεί ο αγώνας μέχρις ότου το Βρετανικό συμμαχικό εκστρατευτικό σώμα αποχωρήσει από την Ελλάδα. Η κυβέρνηση Κορυζή (μέχρι την αυτοχειρία του πρωθυπουργού -18/4/41) σχεδιάζει να μετεγκατασταθεί στην Κρήτη και τότε μόνον ο στρατός που υπερασπιζόταν την κυρίως Ελλάδα θα μπορούσε να συνθηκολογήσει. 

20 Απριλίου 1941. Ο από τα τέλη Γενάρη του 1941 διάδοχος του Ιωάννη Μεταξά στην πρωθυπουργία Αλέξανδρος Κορυζής έχει αυτοκτονήσει από τις 18 του μηνός. Ενώ ο βασιλιάς Γεώργιος γυρεύει απεγνωσμένα νέο πρωθυπουργό, καθώς οι Γερμανοί κατακτητές -παρά την αντίσταση του συμμαχικού βρετανικού εκστρατευτικού σώματος στις Θερμοπύλες- καταλαμβάνουν το ένα μετά το άλλο τα εδάφη της ηπειρωτικής Ελλάδας, φθάνει στην Αθήνα μια είδηση -βόμβα. 

Ο Έλλην στρατηγός Γ. Τσολάκογλου
συνθηκολογεί
με τους Ναζί καταχτητές
και αναλαμβάνει την πρωθυπουργία τον Απρίλη του 1941

Ο στρατηγός Γ. Τσολάκογλου, στις 6 το απόγευμα, ως διοικητής του 3ου σώματος στρατού υπογράφει ανακωχή με το Γερμανό στρατηγό Ντήτριχ. Έτσι, σταματούν "...αι εχθροπραξίαι μεταξύ Ελλάδος και Γερμανίας... και μετ' ολίγας ώρας παύουν αι εχθροπραξίαι μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας μερίμνη του Γερμανού αντιστρατήγου...".

Η είδηση προκάλεσε οργή στον αρχιστράτηγο του ελληνικού στρατού Αλ. Παπάγο, που διέταξε αμέσως να αντικατασταθεί ο Τσολάκογλου και να αγωνιστεί το στράτευμα "μέχρις εσχάτου ορίου δυνατοτήτων του" . 

Τα σχέδια όσων στην Αθήνα ήθελαν συνέχιση της αντίστασης  ανατρέπει άρδην ο Τσολάκογλου, υπογράφοντας ανακωχή με τους Γερμανούς. Και ο στρατηγός θα γίνει ο πρώτος "κουίσλινγκ" πρωθυπουργός της Ελλάδας (30.4.41- 2.12.42), ενώ είναι σ' όλους γνωστές οι συνέπειες της ανακωχής Τσολάκογλου, αφού παύει εφεξής να υπάρχει ελληνικός στρατός και οργανωμένη αντίσταση στην Ελλάδα κατά των γερμανοϊταλικών στρατευμάτων κατοχής.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

1. Blau, George E. (1986) [1953].  Κέντρο Ιστορία Στρατού των ΗΠΑ, Οι Γερμανικές Εκστρατείες στα Βαλκάνια (Άνοιξη 1941), μετ.- απόδ. Νικόλαος Κολόμβας, εκδ. 7ου ΕΓ/ΓΕΣ, Αθήνα 1993.
2. Γενικό Επιτελείο Στρατού / Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (1985).Επίτομη Ιστορία του Ελληνοϊταλικού και Ελληνογερμανικού πολέμου 1940-1941 (Επιχειρήσεις Στρατού Ξηράς), έκδ. ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αθήνα .
3. Η Γερμανική εισβολή στην Ελλάδα, Η μάχη των οχυρών, περιοδικό Ελλήνων Ιστορικά, εφ. Ελεύθερος Τύπος 15 Απριλίου 2013

B. 65. Περί Μαζδακισμού...

Γνωρίζετε τον μαζδακισμό; Πρόκειται για ένα ιδεολογικό κίνημα, που εμφανίστηκε και διαδόθηκε ως ακραία έκφανση του αρχαίου Ζωροαστρισμού στη μακρινή Περσία και στην Κεντρική Ασία  τα χρόνια πριν το Μωάμεθ και τη διάδοση του Μωαμεθανισμού, δηλαδή κατά τον 5^ο και τον 6^ο αι. μ.Χ.. Πηγή για το παρόν μας σημείωμα, θα είναι η «Παγκόσμια Ιστορία της Φιλοσοφίας» από την Ακαδημία Επιστημών της πρώην ΕΣΣΔ (εκδόσεις «Επιστημονικός Κόσμος», Αθήνα, 1958).

Ο Μαζδάκ

Ο Μαζδάκ, εισηγητής του κινήματος, ζει μέχρι το 529 μ.Χ. και δίδασκε, μεταξύ άλλων, ότι «το μίσος και ο πόλεμος σκοτεινιάζουν τη ζωή των ανθρώπων. Όλες αυτές τις δυστυχίες τις δημιουργεί το σκότος. Για να υπερνικηθεί το σκότος και οι συνέπειές του πρέπει να εξαλειφθεί η ρίζα όλων των κακών, η ανισότητα των ανθρώπων στη χρήση των υλικών αγαθών. […] Ο Μαζδάκ πίστευε ότι η ανισότητα γεννήθηκε επειδή οι ισχυροί του κόσμου σφετερίσθηκαν με τη βία και την καταπίεση τα κοινά αγαθά […]» (βλ. «Παγκόσμια Ιστορία της Φιλοσοφίας», σελ. 243 – 244). 

Όπως παρατηρούμε, οι ιδέες και οι αρχές του Μαζδάκ θυμίζουν τις μετεγενέστερες κομμουνιστικές και μαρξιστικές απόψεις περί της κοινωνίας. 

Β. 64. Ποιος ήταν πραγματικά ο Ιούδας ο Ισκαριώτης;

Καλό Πάσχα σε όλους!

Ποιος ήταν πραγματικά ο Ιούδας ο Ισκαριώτης, ο μαθητής του Ιησού, τον οποίο «βαραίνει» η φιλαργυρία του και η προδοσία του Δασκάλου του; Λένε οι Γραφές όλη την αλήθεια ή είναι χαλκευμένα κείμενα εις βάρος του;

Πρώτα απ’ όλα, από το ευαγγέλιο του Λουκά, μαθαίνουμε ότι ο Ιούδας ο Ισκαριώτης, του οποίου ο πατέρας λέγεται Σίμων,  επελέγη ανάμεσα στους δώδεκα εκλεχτούς μαθητές του Ιησού.

Στο ευαγγέλιο του Ιωάννη, βλέπουμε τον Ιούδα να δυσανασχετεί προς τον Ιησού για το πανάκριβο μύρο με το οποίο ξέπλυνε τα πόδια του Δασκάλου η Μαρία, η αδελφή του αναστηθέντος Λαζάρου και της Μάρθας. Ο λόγος της δυσφορίας του Ιούδα ήταν η φιλοχρηματία του, η οποία, όπως διαβάζουμε στα ίδια χωρία, τον είχε σπρώξει να κλέβει από το ταμείο που κρατούσαν για τις ανάγκες τους οι μαθητές του Ιησού.

Λίγο μετά από το περιστατικό αυτό, όπως διαβάζουμε στο Ματθαίο, στο Μάρκο και στο Λουκά, ο Ιούδας ο Ισκαριώτης, αφού μέσα του, όπως γράφει μάλιστα ο Λουκάς, είχε μπει ο Σατανάς,  προσέγγισε τους αρχιερείς και τους γραμματείς των Ιουδαίων και τους στρατηγούς του ναού, οι οποίοι γύρευαν, από καιρό, αφορμή και ευκαιρία να συλλάβουν τον Ιησού και να τον θανατώσουν. Οι αρχιερείς τότε, πασίχαροι, του πρότειναν έτσι και κατάφερνε να παραδώσει τον Ιησού στα χέρια τους αμοιβή τριάντα αργυρών νομισμάτων και ο Ιούδας από εκείνη τη στιγμή αναζητούσε την κατάλληλη ευκαιρία να τους προδώσει το Χριστό.

Στο Μυστικό Δείπνο, ο Χριστός αποκαλύπτει στους δώδεκα μαθητές του ότι κάποιος εξ αυτών θα τον προδώσει. Ο Ματθαίος βάζει τον Ιούδα τον Ισκαριώτη να ρωτά και εκείνος το Δάσκαλο εάν είναι ο προδότης. Ο Ιησούς τού απαντά «Εσύ μόνος σου το ομολόγησες!» και έπειτ’ απ’ αυτό, ο Ιούδας έφυγε.

Πήγε να βρει, όπως γράφουν οι ευαγγελιστές,  όσους είχαν μαζέψει και είχαν οπλίσει με μαχαίρια και ξύλα οι αρχιερείς και οι γραμματείς μαζύ με Ρωμαίους στρατιώτες και κατευθύνθηκε μαζύ τους στο όρος των Ελαιών, όπου είχε μεταβεί, εν τω μεταξύ, με τους εναπομείναντες 11 μαθητές του ο Ιησούς για την τελευταία επίγεια προσευχή του.  Ο Ιούδας ο Ισκαριώτης, όμως, όπως γράφει ο ευαγγελιστής Ιωάννης, ήξερε ότι ο Ιησούς θα βρισκόταν στο όρος των Ελαιών, στον Κήπο της Γεθσημανής, επειδή είχαν ο Ιησούς και οι μαθητές του είχαν πάει πολλές φορές στο μέρος εκείνο. Έτσι, εκεί, μόλις τον βλέπει ο Ιησούς δεν αντιδρά καθόλου και ο Ιούδας, αφού τον χαιρέτησε, φιλώντας τον στο μάγουλο δις όπως είχε προσυνεννοηθεί με τους αρχιερείς με ψεύτικη στοργή, ολοκληρώνει την προδοσία και δίνει «σήμα» στους στρατιώτες που ήταν κοντά του να τον συλλάβουν και να τον φέρουν στους αρχιερείς να δικαστεί και να καταδικαστεί σε θάνατο, ώστε και εκείνος να εισπράξει την αμοιβή του…

Όταν, λίγες ώρες αργότερα, ο Ιησούς καταδικάστηκε από το συνέδριο των αρχιερέων και οδηγήθηκε στο Ρωμαίο διοικητή Πόντιο Πιλάτο, ο Ιούδας ο Ισκαριώτης σαν να μετανόησε. Έτρεξε όσο πιο γρήγορα μπορούσε, όπως γράφει ο Ματθαίος, στους αρχιερείς, τους πέταξε τα τριάντα αργύρια μέσα στο ναό και φεύγοντας τους είπε, «Αμάρτησα, σας παρέδωσα έναν αθώο!». Οι αρχιερείς και οι πρεσβύτεροι τότε του αποκρίθηκαν, «Κάνε ό,τι καταλαβαίνεις, εμάς δεν μας νοιάζει! Το κρίμα του στο λαιμό σου!»

Το φιλί της προδοσίας
του Ιησού από τον Ιούδα

Ο Ιούδας ακούγοντάς τους έφυγε και πήγε και κρεμάστηκε. Με τα χρήματα που τους πέταξε πίσω, το ιερατείο συνεδρίασε και αποφάσισε να αγοράσει το χωράφι ενός κεραμιδά, για να θάφτονται εκεί οι ξένοι. Βέβαια, οι «Πράξεις των Αποστόλων» γράφουν πως ο Ιούδας ο ίδιος αγόρασε το χωράφι με τα 30 αργύρια και εκεί μέσα κρεμάστηκε αυτοτιμωρούμενος για την  προδοσία του και όταν έπεσε καταγής, ξεκοιλιάστηκε και βγήκαν έξω όλα τα σπλάχνα του. Όπως και να έχει, αυτό φέρεται να ήταν το τέλος του Ιούδα και με το οποίο επαληθεύτηκε πλήρως και η σχετική προφητεία του σοφού Ιερεμία.

Υπάρχει, όμως, και ο αντίλογος σε όλα τα παραπάνω: Ο Ιούδας δεν ήταν εσκεμμένα κακός, αλλά απλώς «εκπλήρωνε την αποστολή του στο σχέδιο του Θεού».

Ειδικοί της Βίβλου υποστηρίζουν ότι ο Ιούδας «έπεσε θύμα θεολογικής δυσφήμησης, που συνέβαλε στη δημιουργία αντισημιτισμού» κατασκευάζοντας την εικόνα του «μοχθηρού κακού» που είναι έτοιμος να προδώσει για το χρήμα.

Όπως ανέφεραν οι εφημερίδες στις αρχές του 2006,  ο Βάλτερ Μπραντμούλερ, επικεφαλής της Επιτροπής του Ποντίφικα για την Ιστορική Επιστήμη, έχει αρχίσει εκστρατεία με στόχο να κάνει τους πιστούς να δουν με συμπάθεια τον άνθρωπο-προδότη και ανακοίνωσε στους συναδέλφους του ότι έχει έρθει η ώρα για «μια άλλη ανάγνωση» της ιστορίας του Ιούδα. 

O Μπραντμούλερ δήλωσε ότι η αποκατάσταση του Ιούδα «θα έλυνε το πρόβλημα μιας προφανούς έλλειψης οίκτου του Ιησού απέναντι σε έναν από τους πιο στενούς του συνεργάτες». Όπως είπε στη La Stampa, υπάρχει μια χριστιανική παράδοση σύμφωνα με την οποία ο Ιησούς συγχώρεσε τον Ιούδα και τον διέταξε να εξαγνιστεί με «πνευματικές ασκήσεις» στην έρημο.

Λίγους μήνες αργότερα, το μοναδικό γνωστό αντίγραφο του Ευαγγελίου του Ιούδα, χαμένο στην αιγυπτιακή έρημο για τουλάχιστον 17 αιώνες, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά μεταφρασμένο, έπειτα από την ολοκλήρωση μιας πολυετούς προσπάθειας από τη National Geographic Society.

Σε αντίθεση με την Καινή Διαθήκη, που παρουσιάζει τον Ιούδα ως τον υπέρτατο προδότη του Ιησού, ο αρχαίος, δυσανάγνωστος κώδικας δίνει μια διαφορετική εκδοχή, σύμφωνα με την οποία ο Ισκαριώτης παρέδωσε τον δάσκαλό του κατ' εντολή του Κυρίου του, ένα βήμα απαραίτητο για τη σωτηρία της ανθρωπότητας.

Ο πάπυρος με το Ευαγγέλιο του Ιούδα ανακαλύφθηκε στην έρημο Ελ Μίνια τη δεκαετία του '70 αλλά στη συνέχεια εξαφανίστηκε στον κόσμο των εμπόρων αρχαιοτήτων, ένας από τους οποίους το έκρυψε για 16 χρόνια σε μια τραπεζική θυρίδα στη Νέα Υόρκη. Τρεις δεκαετίες αργότερα, έφτασε στα χέρια του Ελβετού καθηγητή και ειδικού στην κοπτική γραμματεία Ρόντολφ Κασέρ και την Πέμπτη παρουσιάστηκε σε συνέντευξη Τύπου του National Geographic στην Ουάσινγκτον.

Το κείμενο γράφτηκε τον 3^ο  ή 4^ο  αιώνα μ.Χ. στην κοπτική, γλώσσα που γραφόταν με ελληνικούς χαρακτήρες και μιλιόταν στην Αίγυπτο την πρωτοχριστανική εποχή. Πιστεύεται ότι είναι αντίγραφο του πρωτότυπου ευαγγελίου που συντάχθηκε στην ελληνική γλώσσα πριν από το 180 μ.Χ, εποχή που είχαν κατασταλάξει τα κείμενα των υπόλοιπων Ευαγγελίων και είχαν ενταχθεί στο corpus της Καινής Διαθήκης.

Το ευαγγέλιο του Ιούδα, 31 σελίδων, χρονολογημένο, ταυτοποιημένο και μεταφρασμένο, ξεκινά με τα λόγια: «Η απόκρυφη διήγηση της αποκάλυψης που φανέρωσε ο Ιησούς σε συνομιλία με τον Ιούδα τον Ισκαριώτη...».

Κατ’ αρχάς, σύμφωνα και με όσα διαβάζουμε στην ιστοσελίδα https://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/2656931/ti-ine-ke-ti-lei-to-eretiko-evangelio-tou-iouda, στο Ευαγγέλιο αυτό, ο Ιησούς φέρεται να περιπαίζει με νόημα τους μαθητές του κατά το περιστατικό της «προσευχής της ευχαριστίας», όταν γίνεται φανερό ότι δεν κατέχουν την αληθινή γνώση. Σε πλήρη αντίθεση δηλαδή με τα κανονικά Ευαγγέλια που δεν παρουσιάζεται πουθενά να γελά με τους μαθητές του. Ο Ιούδας όμως είναι ο μόνος από τους δώδεκα Αποστόλους που κατανοεί την αληθινή φύση του λόγου του Χριστού. Ως εκ τούτου, ο Ιησούς του γνωστοποιεί κατ’ ιδίαν «τα μυστήρια της βασιλείας».

Ο Ναζωραίος φαίνεται ότι προκρίνει τον Ιούδα ως τον μόνο μαθητή που μπορεί να κατανοήσει τα απόκρυφα λόγια που θέλει να κηρύξει. Οι ξεστρατισμένοι Απόστολοι θα όριζαν αντικαταστάτη του Ιούδα, αλλά εκείνος θα γινόταν το «δέκατο τρίτο πνεύμα» που θα «υπερέβαινε όλους [τους άλλους μαθητές]» επειδή, όπως του λέει ο Ιησούς, «εσύ θα θυσιάσεις τον άνθρωπο που με ενδύει». Ο Ιησούς του λέει εμπιστευτικά «Πήγαινε μακριά από τους άλλους και θα σου πω τα μυστήρια του βασιλείου», εκμυστηρευόμενος κατόπιν πως θα πικραθεί ο Ιούδας γιατί οι δώδεκα μαθητές θα τον αντικαταστήσουν, υπονοώντας προφανώς την πληροφορία που μαθαίνουμε από τις Πράξεις των Αποστόλων, όπου στην αποστολική θέση του Ιούδα μπαίνει ο Ματθίας.

 Έπειτα γίνεται λόγος για την απόκρυφη διδασκαλία του Ιησού, την οποία εκμυστηρεύεται στον Ιούδα τρεις ημέρες πριν από το Πάσχα, λίγο πριν από τη σταύρωσή του δηλαδή. Και μας προϊδεάζει για το περιεχόμενο που θα ακολουθήσει, λέγοντας ότι όταν ο Χριστός ήταν εδώ στη Γη, μίλησε με τους μαθητές του «για τα μυστήρια πέραν του κόσμου» και τι θα συμβεί στο τέλος.

Επίσης ο Ιησούς προκαλεί τους μαθητές του να δείξουν ότι είναι «τέλειοι», κάτι που έρχεται σε τραγική αντίθεση με το μήνυμα της χριστιανοσύνης. Κι ενώ οι μαθητές ανταποκρίνονται θετικά σε αυτή την πρόκληση, αδυνατούν να σταθούν μπροστά του. Ο μόνος που μπορεί να αποδείξει την τελειότητά του είναι ο Ιούδας, αλλά ακόμα κι αυτός αποστρέφει το πρόσωπό του με σεβασμό.

Ο Ιούδας μάς εισάγει στη θεολογία του γνωστικού χριστιανισμού καθώς όπως μας λέει το κείμενο το επόμενο πρωί οι μαθητές ρωτούν τον Χριστό γιατί έφυγε ο Ιούδας. Κι εκείνος αποκρίνεται πως πήγε «σε μια άλλη μεγάλη και αγία γενεά», υπονοώντας την τάξη των Γνωστικών. Όταν οι Απόστολοι θέλουν να μάθουν περισσότερα, ο Χριστός τους κοροϊδεύει ξανά γελώντας με την αμάθειά τους. Τους διαβεβαιώνει μάλιστα ότι κανένας από αυτόν τον αιώνα δεν θα μάθει για τη γενιά εκείνη, ούτε άνθρωπος, ούτε άγγελος, ούτε άστρο. Γιατί όλα αυτά ανήκουν στη γενιά των ανθρώπων του κατώτερου Θεού και κόσμου.

Το κείμενο εισάγει μια «άλλη γενιά», που φέρει μέσα της τη «Θεία σπίθα» και γι' αυτό ονομάζεται «αλλογενής» («γενεά του Σηθ»). Πρόκειται για την ανώτερη γενιά στην οποία ανήκει ο Ιούδας και ο Χριστός, σε αντίθεση με τους άλλους μαθητές του και τους χριστιανούς «αυτής της γενεάς».

Σε άλλο ένα περιστατικό που απομακρύνεται από την πεπατημένη του χριστιανισμού, οι μαθητές αποκαλύπτουν στον Ιησού ότι είδαν ένα όνειρο, έναν ναό με ένα μεγάλο θυσιαστήριο στο οποίο δώδεκα επαίσχυντοι ιερείς προσέφεραν θυσίες επικαλούμενοι το όνομα του Χριστού. Ο Χριστός τούς εξηγεί ότι αυτοί οι ιερείς είναι οι ίδιοι οι δώδεκα μαθητές και ότι τα βόδια που θυσιάζουν είναι οι άνθρωποι που παρασύρουν στη χριστιανική πίστη! Τους συμβουλεύει δηλαδή να πάψουν να εκχριστιανίζουν τον κόσμο με πρόφαση το όνομά του, γιατί έτσι μάχονται στην πραγματικότητα τον ίδιο τον Χριστό.

Στο τέλος ο Ιησούς εξηγεί στον φωτισμένο μαθητή του τον κόσμο, την ιεραρχία και την κοσμολογία του, κάτι που απομακρύνει ακόμα περισσότερο το Ευαγγέλιο του Ιούδα από τη χριστιανική παράδοση, αποτελώντας συμπίλημα γνωστικών απόψεων και παγανιστικών πεποιθήσεων. Οι μελετητές δεν συμφωνούν μάλιστα καθόλου αν ο Θεός που επικαλούνται οι πρωταγωνιστές του Ευαγγελίου του Ιούδα είναι ο Θεός της χριστιανοσύνης και πιθανότατα υπάρχουν καλοί λόγοι για να αμφισβητηθεί αυτό. Το ύψιστο εξάλλου αγαθό των χριστιανών είναι η σωτηρία της ψυχής μέσω της πίστης, ενώ για τους Γνωστικούς είναι η γνώση, κάτι που απηχεί το χειρόγραφο από άκρη σε άκρη.

Στο τέλος, όπως σημειώνει η προαναφερθείσα ιστοσελίδα που ασχολείται με την παρουσίαση και την ερμηνεία του «Ευαγγελίου του Ιούδα», ο Ιησούς προφητεύει πως ο Ιούδας «θα τους ξεπεράσει όλους αυτούς», γιατί αυτός θα θυσιάσει τον άνθρωπο που ενδύει τον Χριστό. Μετά την τελευταία αυτή αποκάλυψη του Ιησού για τον σωτήριο ρόλο του Ιούδα στη σταύρωσή του, ο Ισκαριώτης ακολουθεί τη μοίρα του, λέγοντας στους αρχιερείς και τους γραμματείς «αυτά που ήθελαν να ακούσουν» και προδίδει τον Χριστό για μερικά αργύρια, έτσι ώστε να τον απελευθερώσει από τη φυλακή της ύλης.

Η αντίθεση με την Καινή Διαθήκη τόσο σε δογματικό επίπεδο όσο και επίπεδο λόγου είναι αναντίρρητη. Ο Ιούδας δεν είναι ο υπέρτατος προδότης του Ιησού, αλλά ο άνθρωπος που απολυτρώνει τον Θεάνθρωπο από το φθαρτό του σώμα χαρίζοντάς του ουσιαστικά τη θεϊκή του υπόσταση.

Υπάρχουν, πάντως, μελετητές που διατείνονται ότι το Ευαγγέλιο του Ιούδα αποτελεί μια συγκλονιστική αρχαιολογική ανακάλυψη με τεράστιο πολιτιστικό ενδιαφέρον, παρέχοντας μια διαφορετική θεώρηση της σχέσης μεταξύ Ιησού και Ιούδα. Δεν λένε πως ανατρέπει τα ιερά και όσια του χριστιανισμού, απλώς πλουτίζει τις γνώσεις μας για τις θεολογικές αντιλήψεις της εποχής και τις θρησκευτικές διαμάχες εντός της χριστιανικής παράδοσης», καταλήγει η εν λόγω ιστοσελίδα.

Β.63. Ο χριστιανισμός στην Περσία

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε συνδέσει άρρηκτα το παρόν και το παρελθόν του Ιράν, της άλλοτε δηλαδή Περσίας, με το μουσουλμανισμό. Και μάλιστα, μετά την Ισλαμική επανάσταση της δεκαετίας του ’80, με το γεμάτο φανατισμό Ισλαμισμό. Στο σημερινό, όμως, άρθρο, θα προβάλουμε τρεις σημαντικές προσωπικότητες, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην  παρουσία του χριστιανισμού στην Περσία τα πρωτοβυζαντινά και προ της εμφάνισης του Μωαμεθανισμού χρόνια και κατέλαβαν ξεχωριστή θέση, όπως θα ιδούμε, στο χριστιανικό αγιολόγιο. Ο λόγος για τον Δομέτιο (4^ος αι. μ.Χ.), τον Ιάκωβο (4^ος αι. μ.Χ.) και τον Αναστάσιο (7^ος αι. μ.Χ.).

Πριν υπεισέλθουμε στην εξιστόρηση της ζωής και της δράσης των τριών, ας ιδούμε με λίγα λόγια την ιστορία του χριστιανισμού στην Περσία.  Πρώτ’ απ’ όλα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ανάμεσα στους αυτόπτες μάρτυρες της Πεντηκοστής συγκαταλέγονται – σύμφωνα με τις «Πράξεις των Aποστόλων» – και  «Πάρθοι, Μήδοι και Eλαμίται και οι κατοικούντες την Μεσοποταμίαν...».

Στα επόμενα χρόνια, που είχαμε ραγδαία εξάπλωση της νέας θρησκείας, οι παραδόσεις λένε πως στη Μεσοποταμία και την Περσία το χριστιανισμό έφερε ο μαθητής του Χριστού, Θαδδαίος. Χριστιανικά κέντρα, κατά την εποχή της διαμάχης Ζωροαστρισμού και Μανιχαϊσμού στην Περσία, ήσαν η Αδιαβηνή, με πρωτεύουσα τα Aρβηλα, και η Οσροηνή, με πρωτεύουσα την Έδεσσα. Κατά την άνοδο των Σασσανιδών, λοιπόν, οι χριστιανικές κοινότητες του Ιράν είχαν ήδη παρελθόν δύο αιώνων και αποτελούσαν μια ισχυρή μειονότητα.  

Το διάταγμα των Μεδιολάνων ήταν ό,τι εισήγαγε την ανεξιθρησκία, αναγνωρίζοντας το χριστιανισμό στη ρωμαϊκή αχανή αυτοκρατορία (313 μ.Χ.), αλλά στην Περσία οι ζωροαστρικοί ιερείς στράφηκαν με «πογκρόμ» κατά των χριστιανών, που κατέφυγαν στην παραμεθόρια περιοχή της Νίσιβι, όπου υπήρχε ονομαστή χριστιανική θεολογική σχολή μέχρι το 363 μ.Χ . Στη σχολή αυτή, αλλά και σε άλλα χριστιανικά κέντρα της Περσίας, οι χριστιανοί διέπρεψαν με μεταφράσεις αρχαιοελληνικών έργων στα Συριακά και πιθανόν περσικών έργων στα Ελληνικά.

Δίχως να παραβλέπουμε τις «επιρροές» των πρωτοχριστιανικών αιρέσεων, η εμφάνιση και η καταδίκη της αίρεσης του νεστοριανισμού κατά τον 5^ο αιώνα μ.Χ. [3^η Οικουμενικής Σύνοδος της Εφέσου (431 μ.Χ.) ] φανέρωσε διχαστικές τάσεις στους κόλπους της χριστιανικής κοινότητας των Περσών και καθώς οι περισσότεροι προσχώρησαν τον νεστοριανισμό, επήλθε οριστική ρήξη με τη γραμμή της Κωνσταντινούπολης και λίγο αργότερα (α’ μισό 7^ου αι.), τους έκανε, κατά τη γνώμη μου, περισσότερο ευάλωτους στην έλευση του Μουσουλμανισμού και των Αράβων.

Ας ξεκινήσουμε την αφήγησή μας με το Δομέτιο.  Ο  Δομέτιος έζησε στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου (α’ μισό 4^ου αιώνα μ.Χ). Διδάχτηκε τη χριστιανική πίστη από κάποιο χριστιανό, πού ονομαζόταν Αβαρος. Όταν το έμαθαν αυτό οι άνθρωποι του σπιτιού του, εξεγέρθηκαν εναντίον του και ο Δομέτιος σηκώθηκε και έφυγε από το σπίτι του. Κατευθύνθηκε στην Νίσιβι, όπου κλείστηκε σε μια μονή.

Αναχώρησε, όμως, κι από κει, για να έλθει στη Θεοδοσιούπολη, στη μονή Σεργίου και Βάκχου. Ο προϊστάμενος της μονής, βλέποντας την πνευματική ανωτερότητα του Δομετίου, θέλησε να τον κάνει πρεσβύτερο. Γρήγορα, όμως, ο Δομέτιος, αρνούμενος κάθε αξίωμα, έφυγε στα όρη και ζούσε μέσα σε μια σπηλιά με δύο μαθητές του. Όταν κάποτε περνούσε από τα μέρη εκείνα ο αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης  Ιουλιανός (βασίλεψε 361 έως 363 μ.Χ.), οι στρατιώτες του βρήκαν το Δομέτιο και τους μαθητές του να ψάλλουν μέσα στη σπηλιά, όπου, κατόπιν αυτοκρατορικής διαταγής, τους φόνευσαν με λιθοβολισμό.

Ο Ιάκωβος ο Πέρσης έζησε περί τα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. στην πόλη Βηθλαβά, τα χρόνια που αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο Αρκάδιος. Ο Ιάκωβος καταγόταν από ευγενή γενιά,  υπήρξε δε στενός φίλος του Πέρση βασιλέα Ισδιγέρδη και χάριν της φιλικής τους σχέσης απαρνήθηκε τον Χριστιανισμό.

Η αλλαξοπιστία του λύπησε πολύ τη μητέρα του και τη σύζυγο του, πού του δήλωσαν ότι μετά απ' αυτό δεν ήθελαν ούτε καν να τον γνωρίζουν. Η συμπεριφορά αυτή των αγαπημένων του προσώπων οδήγησε τον Ιάκωβο στη μετάνοια και σε δημόσια ομολογία πίστεως στην αρχική του θρησκεία.

Έτσι, και παρά τη προηγούμενη τους φιλία ο Ισδιγέρδης, πρόσταξε το θάνατό του δια τεμαχισμού. Αναφέρεται μάλιστα από την παράδοση και ότι ο δήμιος, κατόπιν βασιλικής εντολής, στο τέλος τον αποκεφάλισε (το 421 μ.Χ., στη γενέτειρά του, επί βυζαντινού αυτοκράτορα Θεοδοσίου του 2^ου). ).

Και θα κλείσουμε το σημερινό άρθρο με την ιστορία του Αναστασίου, η οποία χρονολογείται στα χρόνια του βασιλιά του Βυζαντίου, Ηρακλείου, ο οποίος, στις αρχές του 7^ου αιώνα μ.Χ., διεξήγε πολυετείς και νικηφόρες τελικά πολεμικές επιχειρήσεις κατά των Περσών, πριν την ταυτόχρονη χρονικά εξάπλωση του μωαμεθανισμού. Ο Αναστάσιος ο Πέρσης ήταν, πριν προσηλυτισθεί στο χριστιανισμό, ειδωλολάτρης μάγος. Γεννήθηκε  στα τέλη του 6ου αιώνα μ.Χ. Το αρχικό όνομα του ήταν Μάργουνδατ και ο πατέρας του ήταν ένας από τους σοφούς της εποχής εκείνης στην Περσία και ασκούσε την μαγική τέχνη. Όταν το 614 μ.Χ. απήχθη ο Τίμιος και Ζωοποιός Σταυρός των Ιεροσολύμων από τους Πέρσες, ο Μάργουδαντ ζήτησε να μάθει τα σχετικά μ' αυτόν.

Τον καιρό εκείνο, ο λόγος του Ιησού Χριστού, έφτασε στην Περσία και πολλοί άρχισαν να πιστεύουν και να βαπτίζονται Χριστιανοί. Μεταξύ αυτών που πίστεψαν ήταν και ο Μάργουδαντ. Θέλοντας να ακολουθήσει μια χριστιανική ζωή, εγκατέλειψε την πατρίδα του, τις σπουδές και τα αξιώματά του και ταξίδεψε στην αρχή μέχρι την Ιεράπολη και κατόπιν μέχρι τα Ιεροσόλυμα.

Στα Ιεροσόλυμα εξέφρασε την επιθυμία του να βαπτισθεί, πράγμα που έκανε πράξη ο Πατριάρχης Μόδεστος. Τότε έλαβε το όνομα Αναστάσιος και κατόπιν εισήλθε στο μοναστικό τάγμα, καθώς έγινε δεκτός από τον ηγούμενο Ιουστίνο στο μοναστήρι του Αγίου Αναστασίου. Ο Αναστάσιος δούλευε με συνέπεια και εργατικότητα στον κήπο και στο μαγειρείο του μοναστηριού, παράλληλα με τη θέρμη του προς τα χριστιανικά κηρύγματα. Έτσι έζησε στο μοναστήρι για 7 συνεχή έτη. Κατά τη διάρκεια των χρόνων αυτών, προσευχόταν και ζητούσε από τον Θεό να τον αξιώσει να μαρτυρήσει για την πίστη του.

Κοντά στο τέλος της επταετίας, ένα όνειρο του γνωστοποιούσε ότι το τέλος της ζωής του δεν ήταν πια μακριά. Πήρε τότε την απόφαση να εγκαταλείψει το μοναστήρι. Αφού γιόρτασε το Πάσχα εκείνης της χρονιάς στο μοναστήρι, έφυγε και ταξίδεψε ως την Καισάρεια της Παλαιστίνης.

Εναντιώθηκε και χλεύασε τις μαγικές τελετές Περσών μάγων στην Καισάρεια. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να φυλακιστεί. Προσπαθώντας να τον πείσουν να αλλάξει πίστη, άρχισαν να τον υποβάλουν σε διάφορα μαρτύρια. Βλέποντας ότι τα ψυχοσωματικά βασανιστήρια δεν είχαν αποτέλεσμα, έστειλαν τον Αναστάσιο στην Περσία, όπου παρουσιάστηκε στον τότε βασιλιά Χοσρόη. Ο Χοσρόης εφάνη άτεγκτος μαζί του, υποβάλλοντάς τον σε νέα επώδυνα μαρτύρια. Στο τέλος, αποφάσισε την εκτέλεσή του μαζί με άλλους 70 χριστιανούς.

Ο Αναστάσιος, μεταφερθείς στον τόπο του μαρτυρίου, αγόγγυστα, έσκυψε το κεφάλι και με ένα ξίφος τον αποκεφάλισαν στις 22 Ιανουαρίου του 627 μ.Χ..  Το λείψανο του Αγίου ενταφιάστηκε στο μοναστήρι του Αγίου Σέργιου.

Καταλήγοντας, λοιπόν, να σημειώσουμε ότι οι Χριστιανοί τιμούν τη μνήμη του Αγίου Αναστασίου του Πέρση στις 22 Ιανουαρίου, του Ιακώβου στις 27 Νοεμβρίου και στις 7 Αυγούστου του Δομετίου. Επίσης, ας αναφερθεί ότι πηγές για το σημερινό σημείωμα χρησίμεψαν αφενός οι ιστοσελίδες http://www.matia.gr/7/72/7203/7203_1_8.html , http://www.pigizois.net/sinaxaristis/11/27_11.htm και http://www.aegeantimes.gr/pigizois/agioi/aygoystos/07_8.htm και αφετέρου το άρθρο του Ε. Βενέτη «Η θρησκεία στο Σασσανιδικό Ιράν» (εφημερίδα «Καθημερινή», 30 – 01 – 2005).

Β. 62. Ιωσήφ  ο Υμνογράφος και Κρήτη

Μια σημαντική μορφή της εκκλησιαστικής μουσικής στα χρόνια του Βυζαντίου θα είναι το κύριο θέμα του σημερινού σημειώματος. Ο λόγος για τον Ιωσήφ τον Υμνογράφο, ο οποίος σχετίζεται, όπως θα ιδούμε, και με την Κρήτη, αλλά έμεινε στην Ιστορία για τους ύμνους και τους κανόνες που συνέθεσε για λειτουργική χρήση.

Ιωσήφ ο Υμνογράφος (9ος αι. μ.Χ.)

Ο Ιωσήφ έζησε τον 9^ο αιώνα μ.Χ., ο οποίος ήταν, κατά τους βυζαντινολόγους και τους θεολόγους, μια «γεμάτη» περίοδος της Ιστορίας, καθώς ξεκίνησε με την εικονόφιλη Ειρήνη την Αθηναία και συνεχίστηκε με την εικονομαχία των χρόνων του Λέοντος του 5^ου και της δυναστείας του Αμορίου (Μιχαήλ ο 2^ος, Θεόφιλος) και την Κυριακή της Ορθοδοξίας (843 μ.Χ., βασιλομήτωρ Θεοδώρα).  Τα κατοπινά χρόνια, «σημαδεύονται», τρόπον τινά, από την ανάρρηση του Φωτίου στον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης (από το 858 μ.Χ.) και με ό,τι αυτή σχετίζεται για τις (πολιτικές και εκκλησιαστικές) σχέσεις Κωνσταντινούπολης και Ρώμης το β’ μισό του εν λόγω αιώνα. Ο 9^ος  αιώνας ξεχωρίζει και για την πνευματική αναγέννηση του Βυζαντίου. Η πνευματική δημιουργία γειτνιάζει με την παίδευση, ο Χριστιανισμός συμμαχεί με την αρχαιότητα. Ο Φώτιος αντιπροσωπεύει την κεντρική δύναμη στην όλη πνευματική και φιλολογική κίνηση της εποχής του.

Αφού, λοιπόν, αναφέρουμε πως το παρόν άρθρο στηρίχτηκε σε στοιχεία για τον Ιωσήφ και Γρηγόριο το Δεκαπολίτη από τα Αρχεία Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού και http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/valsamis_dekapolitis.html#41_top, ας ιδούμε το βίο και τη δράση του Ιωσήφ του Υμνογράφου.

Ο Ιωσήφ, λοιπόν, γεννήθηκε  τα χρόνια της εξάπλωσης των Αράβων στη Μεσόγειο εις βάρος του βυζαντινού στόλου, συγκεκριμένα μεταξύ των ετών 812 και 818 μ.Χ. στο Παλέρμο της Σικελίας από ενάρετους και ευσεβείς γονείς, τον Πλουτίνο και την Αγάθη. και πέθανε στην Κωνσταντινούπολη, γύρω στο 886 μ.Χ., τα τέλη της βασιλείας του Βασιλείου του 1^ου, του αρχηγέτη της Μακεδονικής δυναστείας.

Μετά τον πρόωρο θάνατο του πατέρα του, περί το 828 μ.Χ., κατέφυγε μαζί με την μητέρα και την αδελφή του στην Πελοπόννησο, όταν οι Άραβες έφτασαν στη Σικελία. Από εκεί, μετακόμισαν στην Θεσσαλονίκη, όπου, κατά κάποια αγιολογικά κείμενα, ο Ιωσήφ γνώρισε και συνδέθηκε με φιλία με το Γρηγόριο το Δεκαπολίτη (795/800 – 842 μ.Χ.), εκάρη μοναχός και χειροτονήθηκε Ιερέας. Την περίοδο αυτή, ασχολήθηκε συστηματικά με την καλλιγραφική αντιγραφή των ύμνων, αλλά και με την σύνθεση νέων.

Τα κατοπινά χρόνια (837 -  839), βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη μαζύ με το Δεκαπολίτη  και ίδρυσε και τη μονή του απόστολου Βαρθολομαίου. Ο Ιωσήφ, επειδή αντιτάχτηκε στην εικονομαχία, διώκεται, ενώ οι ασκητές ζητούσαν το Δεκαπολίτη να στείλει κάποιον στη Ρώμη για παπική βοήθεια και όταν ο Ιωσήφ ξεκίνησε για τον Πάπα (838 – 839), έπεσε σε ενέδρα Σαρακηνών πειρατών, οι οποίοι και τον απήγαγαν στην Κρήτη.

Τον 9^ο και τον 10^ο αιώνα (820 – 961 μ.Χ.), η Κρήτη, μετά από αλλεπάλληλες επιδρομές,  είχε καταχτηθεί από Άραβες πειρατές, τους Σαρακηνούς, που είχαν επικεφαλής τον Abu Hafs Omar και οι οποίοι προέρχονταν από την Ισπανία. Μετά την κατάχτηση, περιτείχισαν οι Άραβες την τωρινή πόλη του Ηρακλείου, την περιέβαλαν με βαθύ αμυντικό χαντάκι και την ονόμασαν Rabdh el-Khandaq (Φρούριο της τάφρου). Με ορμητήριο τη μεγαλόνησο, εξορμούσαν και λυμαίνονταν ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο εις βάρος των Βυζαντινών. Έτσι, την ίδια περίπου εποχή με την Κρήτη, έφτασαν και στη Σικελία (827 μ.Χ.), ενώ τέσσερα χρόνια μετά, 831 μ.Χ., κατέλαβαν το Παλέρμο και πολλές άλλες σικελικές πόλεις.

Μετά από το θάνατο του αυτοκράτορα Θεόφιλου και του Δεκαπολίτη (842/3 μ.Χ.), ο Ιωσήφ ελευθερώθηκε και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη.  Νέες διώξεις, όμως, θα γνωρίσει επί της πατριαρχίας του Φωτίου, μετά το 858,  όταν, επειδή ανήκε στους ζηλωτές και, όπως όλοι οι Στουδίτες, ήταν υποστηρικτής του πατριάρχη Ιγνάτιου, εξορίστηκε στην Κριμαία.

Το 867 μ.Χ. επανήλθε στην Κωνσταντινούπολη, όπου δέχτηκε το αξίωμα του πατριαρχικού σκευοφύλακα. Ως υμνογράφος υπήρξε πολυγραφότατος.

Θεωρείται συνεχιστής της ποιητικής σχολής που είχε ως πρωτοπόρους τον αρχιεπίσκοπο Κρήτης, Ανδρέα τον Ιεροσολυμίτη, τον Ιωάννη το Δαμασκηνό και τον Κοσμά το Μελωδό το Μαϊουμά, ενώ ισοϋψείς των προηγουμένων αναδείχνονται, πέραν του Ιωσήφ, και ο Παύλος Σιλεντιάριος και ο Μιχαήλ Ιταλικός κ.α. Η μορφή που κυριαρχεί στην ποίηση των Βυζαντινών δεν είναι η δημώδης, αλλά η εκκλησιαστική. Κυρίως λειτουργική, ή λατρευτικού χαρακτήρα, προέρχεται από το μοναχικό κόσμο. Επιδόθηκε, λοιπόν, ο Ιωσήφ, κυρίως, στη σύνθεση παρακλητικών και εορτολογικών κανόνων, αλλά και κοντακίων, καθώς και πλήθους άλλων τροπαρίων. Πάντως, οφείλουμε να διευκρινίσουμε και ότι για κάποια έργα του τίθεται θέμα πατρότητας.

Στα Μηναία ο Όσιος Ιωσήφ είναι ο πλουσιότερα εκπροσωπούμενος υμνογράφος, αφού διατηρούνται σε αυτά 165 Κανόνες του με ομοιόμορφη δομή, που εξυμνούν Αγίους δευτέρας συνήθως εορταστικής τάξεως, δεδομένου ότι οι εξέχουσες εορτές είχαν ήδη καλυφθεί υμνογραφικά.
Ιδιαίτερα βέβαια συγκινεί ο Κανών στον Ακάθιστο Ύμνο, στον οποίο ακολουθεί Ειρμούς του Οσίου Ιωάννου του Δαμασκηνού και υμνεί την Θεοτόκο με ατελείωτη σειρά επιθέτων και εικόνων, ως άφλεκτη βάτο, νεφέλη ολόφωτη, ρόδο αμάραντο, μήλο εύοσμο, περιστερά και τα παρόμοια.

Στον Ιωσήφ αποδίδεται και η συμπλήρωση της Οκτωήχου, γνωστής ως «Νέα Οκτώηχος». Η μνήμη του, τέλος, εορτάζεται στις 3 Απρίλη.

Β. 61. Πείνα, εξαθλίωση, κλιματικές αλλαγές και παιδική θνησιμότητα

Ιούνης του 2009. Αντιμέτωποι με την πείνα και την εξαθλίωση βρίσκονται, σύμφωνα με την UNICEF, περίπου 400 εκατ. άνθρωποι στη νότια Ασία εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και της απότομης αύξησης που είχαν παρουσιάσει το πρώτο εξάμηνο εκείνης της χρονιάς οι τιμές τροφίμων.

Σύμφωνα με την έκθεση του Οργανισμού στις αρχές του καλοκαιριού του 2009, που μέρος της δημοσιεύτηκε στις ιστοσελίδες της ελληνικής εφημερίδας "ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ", μέσα σε μόλις δύο χρόνια (2007 - '09) ο αριθμός των ατόμων που υποφέρουν από την πείνα είχε αυξηθεί κατά 100 εκατομμύρια.

H κλιματική αλλαγή και οι ανθρωπιστικές κρίσεις
επιβαρύνουν τους δείχτες της παιδικής θνησιμότητας

Σημαντικό παράγοντα στην εξάπλωση του λιμού αποτελούν τα λεγόμενα «τρία F» στα αγγλικά, τρόφιμα (food), καύσιμα (fuel) και οικονομική κρίση (financial crisis), με την τελευταία να ευθύνεται για την άθλια κατάσταση, στην οποία έχουν περιέλθει οι πληθυσμοί της νότιας Ασίας.

Η προαναφερθείσα έρευνα της UNICEF είχε έρθει να συμπληρώσει και μια σχετική έρευνα του ΟΗΕ, βάσει της οποίας περίπου 1,18 δισ. άτομα διαβιούν με ημερομίσθιο που δεν υπερβαίνει τα δύο δολάρια την ημέρα.

Πολλές από τις βασικές αιτίες, εξάλλου, σύμφωνα με μιαν άλλη ανακοίνωση της UNICEF της ίδιας εποχής (2.6.2009), για την παιδική θνησιμότητα στις χαμηλού και μέσου εισοδήματος χώρες, συμπεριλαμβανόμενης της ελονοσίας, της διάρροιας και του υποσιτισμού, επιδεινώνονται από την κλιματική αλλαγή.

Τέλος, η έλλειψη νερού και οι μεταβολές στα αγροτικά πρότυπα, όπως τονιζόταν στην τελευταία αυτή ανακοίνωση,  θα σημάνουν προοδευτικά μια μαζική ελάττωση της διαθέσιμης τροφής σε ορισμένες χώρες και κατά συνέπεια, οι ανθρωπιστικές κρίσεις θα αυξηθούν στο εγγύς μέλλον ανεπανόρθωτα.