12. Γάλλοι, στα 1828, στο Μωριά

 

Η επανάσταση του 1821 βρισκόταν πια στον έβδομο χρόνο της και μετά από διάφορα πολιτικοστρατιωτικά γεγονότα εντός Ελλάδας και διπλωματικά στην Ευρώπη και σίγουρα όχι από άδολο φιλελληνισμό, η Αγγλία και η Γαλλία των Βουρβόνων συμφωνούν και στέλνουν στην Πελοπόννησο (τέλη Αυγούστου του 1828) γαλλικό στρατό υπό το στρατηγό Μaison (Μαιζών/ φωτογραφία), για να «καθαρίσει» την περιοχή από τουρκοαιγυπτιακά υπολείμματα.  Το 1828, λίγο μετά την άφιξη του Maison,  μια ομάδα Γάλλων επιστημόνων, που αποτελείτο από φυσιοδίφες, γεωγράφους, μηχανικούς, φιλολόγους, αρχαιολόγους και αρχιτέκτονες, έφτασε κι αυτή στην Πελοπόννησο. Η Γαλλική Επιστημονική Αποστολή του Μοριά, από το 1829 έως το 1831, υπό την ηγεσία του γεωγράφου και συνταγματάρχη Jean-Baptiste-Genevieve-Marcellin Bory de Saint-Vincent (1778 – 1846), ήταν μια αποστολή που χρηματοδοτήθηκε γενναία από το γαλλικό κράτος.

Η αποστολή ήταν αρχικά χωρισμένη σε τρεις τομείς, η μία είχε να κάνει με τις φυσικές επιστήμες, η δεύτερη με την αρχαιολογία, και η τρίτη με την αρχιτεκτονική και τη γλυπτική. Ενώ η καταγραφή των αρχαίων τοποθεσιών και των μνημείων ήταν κάτω από τη διεύθυνση του αρχιτέκτονα και αρχαιολόγου Guillaume Abel Blouet (1795 – 1853), η γεωγραφική έρευνα αποδόθηκε στον τομέα των φυσικών επιστημών υπό τον Bory de Saint-Vincent. Η συνεισφορά του Blouet  αναφαίνεται σε τρεις μεγάλους τόμους, που εξέδωσε, ανάμεσα στο 1831 και στο 1838, για ό,τι είδε στις περιοχές της Πελοποννήσου (ενδεικτικά αναφέρουμε Μεσσήνη και Ολυμπία), των Κυκλάδων και της Αττικής.

Το παρόν σημείωμα είναι αφιερωμένο σε ανάμνηση του αλλοτινού φίλου και συμφοιτητή, Νίκου Ιωαννίδη (+ 29.11.2011). 

11. Δημοκρατικοί και Ολιγαρχικοί στην Κλασική Αθήνα

Έχει, μελετώντας την αρχαία ελληνική πολιτική ιστορία, σημασία να εξετάσουμε, εφόσον τα δύο αυτά πολιτεύματα «σηματοδοτούν»  τους κλασικούς αιώνες, και πώς ο φιλόσοφος Αριστοτέλης (φωτογραφία), στα «Πολιτικά» (μετάφραση: Β. Μοσκόβης ), επιχειρεί, τον 4^ο αι. π.Χ., να προσδιορίσει και να διακρίνει το Ολιγαρχικό πολίτευμα από το Δημοκρατικό: «Ολιγαρχία υπάρχει όταν την υπέρτατη εξουσία στο κράτος κατέχουν οι πλούσιοι, και Δημοκρατία αντιθέτως υπάρχει, όταν την εξουσία αυτή ασκούν όχι αυτοί που έχουν μεγάλη περιουσία, αλλά οι άποροι. Η πρώτη, λοιπόν απορία αφορά τον ορισμό. Αν υποθέσουμε δηλ. ότι η πλειοψηφία που συμβαίνει να αποτελείται από πλούσιους, κατέχει την εξουσία (έχουμε τότε Ολιγαρχία;). Έχουμε, λέμε, Δημοκρατία όταν την εξουσία κρατούν τα πλήθη. Όταν όμως, αντιθέτως, συμβεί οι άποροι να είναι λιγότεροι από τους εύπορους αλλά πιο γενναίοι απ' αυτούς και κατορθώσουν να καταλάβουν την εξουσία, τότε δε θα έχουμε Δημοκρατία αλλά Ολιγαρχία, αφού Ολιγαρχικό είναι το πολίτευμα όπου οι λίγοι καταδυναστεύουν τους πολλούς; Φαίνεται επομένως από τις παραπάνω περιπτώσεις ότι οι ορισμοί που δώσαμε για τα πολιτεύματα δεν είναι σωστοί.

Αλλά κι αν πάλι συνδυάσουμε τον πλούτο με τη μειονότητα, τη φτώχεια με το πλήθος, κι αν δώσουμε όνομα σ' αυτά τα συστήματα σύμφωνα με τους ορισμούς μας, ονομάζοντας Ολιγαρχία εκείνο όπου οι πλούσιοι, ενώ είναι ολιγάριθμοι, κατέχουν την εξουσία, και Δημοκρατία το πολίτευμα όπου οι πολλοί και άποροι κυβερνούν, γεννιέται άλλη απορία. Πώς θα ονομάσουμε τα συστήματα για τα οποία μιλήσαμε προηγουμένως; Εκείνο δηλ. όπου οι πλούσιοι είναι περισσότεροι και, εκείνο όπου οι φτωχοί αποτελούν μειονότητα κι όμως και οι μεν κι οι δε είναι κυβερνήτες μέσα στην πόλη τους, αν δεν υπάρχει άλλο είδος πολιτεύματος εκτός από εκείνα που απαριθμήσαμε;

Από όλη αυτή τη συζήτηση φαίνεται ότι έγινε φανερό πως η κυριαρχία μιας μειοψηφίας ή μιας πλειοψηφίας αποτελεί τυχαίο γεγονός και στις Ολιγαρχίες και στις Δημοκρατίες, αφού παντού οι πλούσιοι είναι λίγοι και οι φτωχοί πολλοί (για τούτο κι οι αιτίες που αναφέραμε δεν προκαλούν διαφορές στα πολιτεύματα). Η πραγματική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στη Δημοκρατία και την Ολιγαρχία, είναι, επισημαίνει ο Αριστοτέλης, η φτώχεια κι ο πλούτος. Κι αναγκαστικά επομένως, όπου κυβερνούν οι πλούσιοι άσχετο αν είναι λίγοι ή πολλοί, έχουμε Ολιγαρχία, όπου οι άποροι, έχουμε Δημοκρατία. Αλλά συμβαίνει, όπως είπαμε, οι πρώτοι να είναι λίγοι και οι δεύτεροι πολλοί. Υπάρχουν πραγματικά λίγοι πλούσιοι άνθρωποι, όμως όλοι απολαμβάνουν την ελευθερία. Γι' αυτό και οι δυο κατηγορίες έχουν την αξίωση να καταλάβουν την εξουσία στο κράτος τους».

Λίγα χρόνια, όμως, νωρίτερα από τον Αριστοτέλη, στα 401 – 0 π. Χ., ένας πελάτης του γνωστού λογογράφου Λυσία, υπερασπιζόμενος τον εαυτό του στις ψεύτικες καταγγελίες ότι ήταν φίλος με τους Τριάντα Τυράννους, θα ομολογήσει ανενδοίαστα στο δικαστήριο (βλ. «Δήμου Καταλύσεως Απολογία», παρ. 8: μετάφραση Στ. Τζουμελέας): «Ο άνθρωπος δεν είναι εκ φύσεως Ολιγαρχικός ή Δημοκρατικός, αλλά όποιο πολίτευμα σε καθένα συμφέρει, τούτο επιδιώκει να εγκαθιστά» (!).

Σε γενικές γραμμές, παρά ταύτα, ας προσπαθήσουμε να ιδούμε τις δύο παρατάξεις, βάσει όσων γράφει η Claude Mosse («Το τέλος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας», σελ. 361 – 383): Από τη μια, έχουμε ως κοινό γνώρισμα όλων των Ολιγαρχικών την περιφρόνηση προς τη Δημοκρατία. Κατόπιν, «ανήκουν, γράφει η Mosse ανάμεσα στα άλλα,  από κοινωνική άποψη στις παλαιές αριστοκρατικές οικογένειες της Αθήνας. Περνούν την ημέρα τους στα γυμναστήρια ή στα συμπόσια και δεν έχουν ασφαλώς καμία υλική απασχόληση, δεν παίρνουν μέρος στην οικονομική ζωή της Πόλεως, αρκούμενοι να εισπράττουν τα εισοδήματα των κτημάτων τους». Από την άλλη, «είναι φανερό – κατά τη Mosse – ότι, αν προσπαθήσουμε να ορίσουμε ποια στοιχεία αποτελούσαν το Δημοκρατικό Κόμμα, θα πρέπει να στραφούμε κατά πρώτο λόγο προς αυτούς τους πολίτες που επιδίδονται αποκλειστικά στο εμπόριο και τη βιοτεχνία», επειδή τα εισοδήματά τους «γεννοβόλησαν» κατά το «Χρυσό (ιμπεριαλιστικό) Αιώνα» της Δημοκρατίας του Περικλή, και προς τους πλούσιους βιομήχανους που είχαν πολυάριθμους δούλους στη δούλεψή τους, ώστε αυτοί να έχουν χρόνο και πόρους να ασχοληθούν ολοκληρωτικά με την πολιτική. 

10.  "Συστηματικό Λεξικό των Επιστημών, των Τεχνών και των Επαγγελμάτων"

Το β' μισό του 18ου αιώνα, στη Γαλλία, ενώ ο Διαφωτισμός εξαπλώνεται παντού ο Denis Diderot (05/10/1713 - 31/07/1784) αναλαμβάνει και φέρνει σε πέρας ένα πολύτομο έργο, όπου θα προβάλλονταν όλες οι επιστημονικές ανακαλύψεις και οι νέες προοδευτικές ιδέες της εποχής. 

Παρά τις διώξεις από το Κράτος, ο Diderot  και οι συνεργάτες του (D' Alembert, Jaucourt, Voltaire, Marmontel, Quesnay, Turgot, Holbach, Helvetius, Rousseau, Morellet, Condillac, Daubenton, Montesquieu κ.α.) θα προσπαθήσουν να παρουσιάσουν πόσο σημαντικές για το άτομο και την κοινωνία είναι οι ιδέες της ανεξιθρησκίας, της ειρήνης, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και της αποδέσμευσης του κάθε ανθρώπου από ξεπερασμένες δεισιδαιμονίες, προκαταλήψεις και αυθεντίες.

 Σχετικά με το σκοπό της "Εγκυκλοπαίδειας" όπως ονομάστηκε το "Συστηματικό Λεξικό των Επιστημών, των Τεχνών και των Επαγγελμάτων", η ίδια επί εικοσαετία (1751 - 1772) "ψυχή" της εκδόσεώς της, ο D. Diderot, τόνιζε, μεταξύ άλλων, ότι "θα αναπτύξει τις αρχές των πραγμάτων, θα σημειώσει τις σχέσεις τους, θα συμβάλει στο κύρος των ανθρώπινων γνώσεων".

Η συμβολή της "Εγκυκλοπαίδειας" στην παγκόσμια Ιστορία θεωρείται πολύ μεγάλη, γιατί, απηχώντας τις ιδέες του Γαλλικού Διαφωτισμού, "προλειαίνει" το έδαφος για την αστική Γαλλική επανάσταση, που, τα τέλη του 18ου αιώνα, επρόκειτο να ξεσπάσει μ' απρόβλεπτες μα σημαντικές, ως απεδείχθη, συνέπειες, παγκοσμίως. 

Πολύτιμες πληροφορίες ελήφθησαν από το βιβλίο του Π. Κονδύλη "Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός", ενώ το σκίτσο που συνοδεύει το παρόν λήμμα και συμβολίζει πόσο διεύρυνε το νου του ανθρώπου και τον έκανε  να φτάσει δυο αιώνες μετά έως το φεγγάρι η "Εγκυκλοπαίδεια" είναι χειροτέχνημα της κ. Δομνίκης Καράντζιου από την Κατερίνη, ειδικά για εμάς, και πολύ την ευχαριστούμε....

9. Όταν όλα αλλάζουν...

Αναφερθήκαμε σε προηγούμενο σημείωμα στους πρώτους συνεταιρισμούς που οργάνωσε επί βρετανικού εδάφους ο Ουαλός Ρ. Όουεν, στο ξεκίνημα του 19ου αι.. Πρόθεσή του ήταν ν’ αντιμετωπίσει κάποια «προβλήματα» απ’ όσα γέννησε η Βιομηχανική Επανάσταση.

Όλοι, σήμερα (αρχές 21ου αι.), μολαταύτα, ομολογούν την τεράστια συμβολή της Βιομηχανικής Επανάστασης στη βελτίωση της έως τότε καθημερινής ζωής των ανθρώπων. Όταν η επιστήμη αρχίζει συστηματικά να εφαρμόζεται και στη βιομηχανία, όταν αναπτύσσονται νέες πηγές  ενέργειας και όταν εφευρίσκονται διαρκώς νέες μηχανές για διευκόλυνση της ανθρώπινης χειρωνακτικής εργασίας, τότε, όλα, από το β’ ήμισυ του 18ου αι., αλλάζουν…

Ας ιδούμε, λοιπόν, στο παρόν σημείωμα, τα πρώτα (1733 – 1837) «βήματα» της Βιομηχανικής Επανάστασης, η οποία, σημειωτέον, πέρα απ’ την Ευρώπη, έχει εξαπλωθεί και στην Αμερική.

Στις 26 του Μάη 1733, ο Άγγλος μηχανουργός Τζον Κέι (1704 – 1764) ανέπτυξε την «ιπτάμενη σαΐτα» και αύξησε την ταχύτητα της ύφανσης. Το 1767, ο συμπατριώτης του Τζέιμς Χάργκρηβζ εφεύρε την spinning jenny μειώνοντας 8 φορές το χρόνο που απαιτείται για το κλώσιμο και το γνέσιμο της κλωστής.  Την περίοδο 1764 – ’69, ο Άγγλος, επίσης, Ρίτσαρντ Αρκράιτ (1732 – 1792) χρησιμοποίησε τη δύναμη του νερού για την υφαντουργία και, λίγα χρόνια μετά, ανέπτυξε το σύστημα της μαζικής παραγωγής σε εργοστάσια.

Από το 1768, ο Άγγλος Έντμοντ Καρτράιτ (1743 – 1823) «καταγίνεται» με μηχανές που βοηθούν σημαντικά την εξέλιξη της υφαντουργίας. Το 1769, ο Σκοτσέζος Τζέιμς Βατ (φωτογραφία, 1736 – 1819) συνδέει το όνομά του με την ατμομηχανή και θεωρείται εφευρέτης της, γιατί τη μετέτρεψε σε μηχανή απόδοσης ωφέλιμου μηχανικού έργου.

Καμιά εικοσιπενταριά χρόνια αργότερα (1793), ο Αμερικανός Ηλάι Ουίτνι (1765 – 1825) παρουσιάζει μια βελτιωμένη εκκοκκιστική μηχανή, που βοηθά τη βαμβακουργία, καθώς ξεχωρίζει μηχανικά τους σπόρους από τις ίνες.

Με την είσοδο του 19^ου αι, το 1800, ο Ιταλός επιστήμονας Αλεσάντρο Βόλτα (1745 – 1827) τελειοποίησε τις μελέτες του γύρω απ’  το ηλεκτρικό ρεύμα και εφεύρε την μπαταρία ρεύματος, ενώ, το 1807, ο Αμερικανός Ρόμπερτ Φούλτον (1765 – 1813) καθελκύει, επιτυχώς, στον ποταμό Χάντσον των ΗΠΑ, το «Κλερμόντ», το πρώτο ατμόπλοιο.

Ο Άγγλος Τζωρτζ Στέφενσον (1781 – 1848) θέτει, στα 1814, τα «θεμέλια» του ατμοκίνητου σιδηροδρόμου κι ο συμπατριώτης του, Μάικλ Φαραντέυ (1791 – 1867) βάζει σε λειτουργία, το 1831, ηλεκτροκίνητες μηχανές κι ο Αμερικανός Σάιρους ΜακΚόρμικ (1809 – 1884), το 1834, παρουσιάζει μιαν εξελιγμένη θεριστική μηχανή. Τέλος, ο Αμερικανός, επίσης, Τζον Ντήερ (1804 – 1884), το 1837, κατασκευάζει το πρώτο χαλύβδινο άροτρο, δίνοντας σημαντική ώθηση στη γεωργία…

Για το σημερινό άρθρο, πολύτιμη ήταν η συμβολή του έργου του Ισαάκ Ασίμοφ, «Χρονικό των Επιστημονικών Ανακαλύψεων»…

8. Ο Δαρβίνος και ο άνθρωπος

 Ο Βρετανός φυσιοδίφης Κάρολος - Ρ. Δαρβίνος (Charles Robert Darwin,  φωτογραφία, γενν. 12/02/1809 - πεθ. 19/04/1882) έφερε "επανάσταση" στους επιστημονικούς και θεολογικούς κύκλους σχετικά με την προέλευση του ανθρώπινου είδους και την εξέλιξή του. 

Το 1831,  ξεκινά πενταετές ταξίδι στη Νότια Αμερική, τη Νέα Ζηλανδία και την Αυστραλία. Κατόπιν, κατέγραψε τις παρατηρήσεις του στο "Περί γενέσεως των ειδών" (1859), όπου ανατρέπει την Αριστοτελική θεωρία της καταγωγής και της εξέλιξης του ζωικού βασιλείου. Το έργο έχει πρωτομεταφραστεί στα ελληνικά από το Ν. Καζαντζάκη (1911) και είναι πάντοτε επίκαιρο και αντικείμενο ανοιχτής συζήτησης. 

Το 1871, ο Δαρβίνος εξέδωσε το έργο "Η καταγωγή του ανθρώπου", που συσχετίζει άνθρωπο και πίθηκο. Σήμερα (αρχές 21ου αι.), οι επιστημονικές παρατηρήσεις, ανακαλύψεις, αναλύσεις και μελέτες επί του DNA ανθρώπων και ζώων έχουν οδηγήσει τον κόσμο, επιστήμονες και ερευνητές να αποδεχτούν, με διάφορες βελτιώσεις και προσαρμογές, το Δαρβινισμό, παρά τις όποιες, όχι πάντοτε, όμως, επαρκώς και πολύπλευρα και πειστικά τεκμηριωμένες, αντιρρήσεις και αμφισβητήσεις της Εκκλησίας και άλλων επιστημονικών κλάδων.
Με το έργο του ο Κάρολος Δαρβίνος θεμελίωσε τη θεωρία της εξέλιξης, που υποστηρίζει την προέλευση των σύγχρονων ποικίλων ειδών από κοινούς προγόνους. Εξηγεί την εξέλιξή τους με το μηχανισμό της φυσικής επιλογής. Επικρατούν πληθυσμιακά οι απόγονοι των διαφόρων ειδών, που τα χαρακτηριστικά τους ευνοούν τη βέλτιστη προσαρμογή στις αλλαγές των παραγόντων του περιβάλλοντός τους.

Πηγή για το παρόν σημείωμα,  The Life and Letters of Charles Darwin , New York, D. Appleton & Co., 1905.

7. Καρλομάγνος και Ανατολή

Ο Κάρολος ο Μέγας ή Καρλομάγνος (γενν. 742 – πεθ. 814 μ.Χ.) θεωρείται η σπουδαιότερη φυσιογνωμία της «πρώιμης» – αρχές του Μεσαίωνα – Ευρώπης.  Σ’ όλη τη μεσαιωνική Ευρώπη, ο Κάρολος έμεινε γνωστός για την πνευματική και θρησκευτική «Αναγέννηση των Καρολιδών», που ο ίδιος παρότρυνε, για τις πολεμικές του επιχειρήσεις, με τις οποίες επεξέτεινε το βασίλειο των Φράγκων σ’ όλη σχεδόν την Ευρώπη (πόλεμοι νικηφόροι με Λογγοβάρδους στην Ιταλία και Άραβες στην Ισπανία, εκχριστιανίζει Γερμανούς και Βορειοευρωπαίους Σάξονες με τη βία και διαλύει το κράτος των Αβάρων στην Κεντρική Ευρώπη) και για τη μοναρχική παράδοση, που η αυτοκρατορία του «κληροδότησε» στα μεσαιωνικά βασίλεια της Γαλλίας και της Γερμανίας.

Ο Καρλομάγνος έγινε βασιλιάς των Φράγκων το 768 και το 771 έμεινε, μετά το θάνατο του αδελφού του, μόνος κυρίαρχος. Από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες της Ανατολής των τελών του 8ου μ.Χ. αιώνα αναγνωριζόταν, αρχικά, ως κληρονόμος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη Δύση, αλλά ο τότε Πάπας της Ρώμη, με τη βοήθεια του Καρλομάγνου, ζητούσε την κυριαρχία της Κάτω Ιταλίας, αφού οι Βυζαντινοί είχαν περιορίσει τις «απαιτήσεις» τους στη Σικελία μόνον και δεν ενδιαφέρονταν για Ραβέννα και Ρώμη. Το 781 αναγνωρίζει η Ειρήνη η Αθηναία, μητέρα και αντιβασίλισσα του βυζαντινού αυτοκράτορα, Κων/νου του 6ου, την κυριαρχία του Καρλομάγνου στην Ιταλία, αλλά έξι χρόνια αργότερα, οι σχέσεις των Φράγκων με το Βυζάντιο διαρρηγνύονται, όταν οι πρώτοι εισβάλουν στη Νότια Ιταλία.

Το 797, ο Κων/νος τυφλώνεται απ’ τη μητέρα του, η οποία ανεβαίνει στο βυζαντινό θρόνο (μέχρι το 802). Πολιτικό «παρασκήνιο», τα τελευταία χρόνια του 8ου αι. , φέρνει, όμως, στη Δύση κοντά τον Πάπα της Ρώμης και τον Καρλομάγνο. Ο Πάπας Λέων ο 3ος ζήτησε «βοήθεια», το 799 μ.Χ., απ’ τον Καρλομάγνο, για ν’ αντιμετωπίσει τους «πολέμιούς» του και σ’ «αντάλλαγμα», αφού δεν αναγνωριζόταν ως γυναίκα – αυτοκράτωρ του Ρωμαϊκού Κράτους  η Ειρήνη στην Κωνσταντινούπολη, τα Χριστούγεννα του 800 τον έστεψε και τον έχρισε, ενώ οι κάτοικοι της Ρώμης, όπου έγινε η τελετή, φώναζαν: «Στον Κάρολο τον ευσεβέστατο, τον Αύγουστο, τον εστεμμένο από το θεό, το μεγάλο αυτοκράτορα, ζωή και νίκη!»

Ο Καρλομάγνος, γυρνώντας στην πρωτεύουσά του, το Αιξ Λα Σαπέλ (σημερινό Άαχεν), ήταν αυτοκράτωρ – παντοδύναμος κυρίαρχος της Δύσης.  Με πολεμικές επιχειρήσεις προς τις βυζαντινές στην Ιταλία κτήσεις και τη Βενετία «απάντησε» στο διπλωματικό «πόλεμο» του Βυζαντίου έως το 812, που ο αυτοκρατορικός τίτλος του Καρλομάγνου αναγνωρίστηκε απ’ το Βυζάντιο, που πήρε πίσω τη Βενετία και τις δαλματικές ακτές, αλλά, λόγω πολιτικής σκοπιμότητας, δεν αποδέχτηκαν τον Καρλομάγνο και τους διαδόχους του ως «βασιλείς των Ρωμαίων» .

Πηγή για το παρόν άρθρο:  «Life of Charlemagne» -- Einhard's Life of Charlemagne, 19th century English translation by Samuel Epes Turner.

6. Οι πρώτες εφημερίδες των επαναστατών

  «Δεξαμενή» χρήσιμων πληροφοριών για την Επανάσταση θεωρούν οι ιστορικοί την παρουσία και ανεχτίμητο το ρόλο των ελληνόφωνων εφημερίδων στα χρόνια της Επανάστασης (1821  – 1829) στην Ελλάδα.

Η πρώτη χειρόγραφη εφημερίδα της Επανάστασης κυκλοφόρησε στο Γαλαξίδι χωρίς ιδιαίτερο τίτλο στις 27 Μαρτίου 1821. Στόχο είχε να εμψυχώσει το λαό να συμμετέχει στην Επανάσταση, που μόλις ξεσπούσε κατά των Τούρκων. Χειρόγραφες, επίσης, ήσαν και οι ακόλουθες εφημερίδες: «Αιτωλική» (10 και 15 Αυγούστου 1821 και 19 Σεπτεμβρίου 1821) και «Αχελώος» (Φεβρουάριος 1822).

Η πρώτη, όμως, έντυπη εφημερίδα της επαναστατημένης Ελλάδας ονομαζόταν «Σάλπιγξ Ελληνική» (στη φωτογραφία ένα από τα φύλλα της ) . Το πρώτο φύλλο της κυκλοφόρησε την 1η Αυγούστου 1821 με συντάκτη το γνωστό μας από την εκδοτική του δράση στη Βιέννη Θεόκλητο Φαρμακίδη. Το ξύλινο τυπογραφείο, στο οποίο τυπώθηκε, το μετέφερε στην Ελλάδα μαζύ με άλλα εφόδια ο Δημήτριος Υψηλάντης, τον Ιούνιο του 1821.

Τυπογράφος ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Τόμπρας από το Αϊβαλί της Μικράς Ασίας, που είχε δουλέψει στο Παρίσι, κοντά στο γνωστό τυπογράφο και εκδότη Αμβρ. Διδότο. Αφού κυκλοφόρησαν μόνο τρία φύλλα, τα οποία σώζονται, διεκόπη η κυκλοφορία της. Οι λόγοι διακοπής δεν είναι μόνο τεχνικοί, ο εκδότης Θ. Φαρμακίδης λάτρης της ελευθεροτυπίας αρνήθηκε να ενδώσει «εις το δεσποτικόν μέτρον της προεξετάσεως» δηλαδή της λογοκρισίας, ενώ το τυπογραφείο της πρώτης αυτής έντυπης εφημερίδας εγκατεστημένο στο Άργος, καταστράφηκε από τους Τούρκους κατά την εισβολή του Δράμαλη (α'  μισό του 1822).

5. Οι πρώτοι συνεταιρισμοί 

Το α' μισό του 19ου αι., ενώ είχαν αρχίσει να διαφαίνονται τα "προβλήματα" για την εργατική τάξη και τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα από την εξάπλωση της Βιομηχανικής Επανάστασης, ξεχωρίζει , αναμφίβολα, η προσωπικότητα του Ουαλού Ρόμπερτ Όουεν (Robert Owen, φωτογραφία, 14/05/1771- 17/11/1858).  Ιδιοχτήτης κλωστοϋφαντουργίας ο ίδιος, "πέρασε" στην ιστορία ως φιλάνθρωπος και εκ των ουτοπιστών σοσιαλιστών.

 Ο Όουεν θεωρείται ο εισηγητής του σοσιαλισμού στη Βρετανία και ανέλαβε σημαντικές πρωτοβουλίες, για να καλυτερέψει τις συνθήκες διαβίωσης του προσωπικού της υφαντουργίας του στη Γλασκόβη (ανέγερση ξεχωριστών κατοικιών, ίδρυση σχολείων για τα παιδιά, οργάνωση καταστημάτων μ' ελεγχόμενες χαμηλές τιμές κ.α.), αλλά και ύψωσε τα ημερομίσθια και απαγόρεψε την εργασία παιδιών κάτω των 10 ετών και λιγόστεψε και τις ώρες εργασίας για τους υπόλοιπους. Επιπλέον, πίστευε ότι η απλή μεταρρύθμιση δεν ήταν η ενδεικνυόμενη λύση των προβλημάτων, αλλά χρειαζόταν κοινωνικός μετασχηματισμός, και γι' αυτό πρότεινε τη δημιουργία εργατικών ή αγροτικών παραγωγικών συνεταιρισμών, με τη σύμπραξη εργοδοσίας - εργαζομένων.  

Το 1834, υπό την καθοδήγηση του Όουεν, ιδρύεται στην Αγγλία η Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας, με 500.000 μέλη, που απαιτούν 8ωρη εργασία και αύξηση των ημερομισθίων. Παρά τις σοβαρές αντιδράσεις απ' τους εργοδότες και την κυβέρνηση, οι οποίες οδήγησαν σε αποτυχία τα σχέδια του Όουεν, οι βάσεις για το κατοπινότερο συνεταιριστικό κίνημα εντός και εκτός Βρετανίας είχαν μπει.

 Ο Ρ. Όουεν, για τον οποίο ο Φρ. Ένγκελς έχει γράψει πως πρόκειται για "έναν άνθρωπο σχεδόν τέλειο, με χαρακτήρα απλού παιδιού και, ταυτόχρονα, ως ένα γεννημένο ηγέτη", πρόβαλε τις ιδέες του με τα έργα "Μια νέα ερμηνεία της κοινωνίας" (1813) , "Αναφορά προς την κομητεία του Λάναρκ (σημείωση: εκεί εφάρμοσε τις ιδέες του και είχε το εργοστάσιό του)" (1820) και "Επανάσταση στη νοοτροπία και την πρακτική του ανθρώπινου γένους" (1849).

Πηγή για το παρόν σημείωμα:  J. F. C. Harrison, "Robert Owen and Owenites in Britain and America" (1969)

4. Ο "Πατέρας της Νίκης"

 Η Ελλάδα, για να εξέλθει της κρίσεως, έχει, εδώ και λίγες μέρες, κυβέρνηση συνεργασίας των μεγάλων κομμάτων, εθνικού - τρόπον τινά - συνασπισμού. Στο παρόν σημείωμα, θα πάμε στην Αγγλία, 70 χρόνια πίσω, σε μιαν άλλη "οικουμενική" κυβέρνηση, που συνέβαλε σημαντικά στην πορεία της χώρας στο 2ο παγκόσμιο πόλεμο.

Το Μάη του 1940, λοιπόν, ενώ είχε ξεκινήσει ο 2^ος παγκόσμιος πόλεμος, στην Αγγλία ο βασιλιάς Γεώργιος ο 6^ος διόρισε νέο πρωθυπουργό τον συντηρητικό μέχρι τότε Υπουργό Ναυτικών Ουίνστον Τσόρτσιλ (φωτογραφία,  γενν. 30/11/ 1874-  πεθ.  24/01/ 1965). Ο Τσόρτσιλ, θέλοντας ευρεία συναίνεση στον τρόπο που θα χειριζόταν πολιτικοστρατιωτικά τον πόλεμο, σχημάτισε κυβέρνηση εθνικού συνασπισμού, όπου περιέλαβε και σημαίνοντα στελέχη του Εργατικού Κόμματος.

Οι πολεμικές επιχειρήσεις δεν έκλιναν, όμως, πάντα,  υπέρ της Αγγλίας και ο Τσόρτσιλ αντιμετώπισε στο κοινοβούλιο κίνηση άρσης της εμπιστοσύνης προς την κυβέρνησή του. Παρ' όλα αυτά, κατόρθωσε να διατηρήσει την υποστήριξη της μεγάλης πλειοψηφίας των βουλευτών με ψήφους 475 υπέρ και 25 κατά και παρέμεινε έως το 1945 (26/07) στην εξουσία.

Μολονότι δεχόταν πολλά πυρά ο Τσόρτσιλ για την ανάμειξή του στα στρατιωτικά ζητήματα και ότι έδινε μεγαλύτερη σημασία στις απόψεις των φίλων του ως προς τη διεξαγωγή του πολέμου από όση στις συμβουλές της στρατιωτικής ηγεσίας, σημαντικότατη αναδείχτηκε η συμβολή του στην εμψύχωση του αγγλικού λαού, καθώς με τους ψυχωμένους λόγους του από το ραδιόφωνο παρείχε μεγάλη δύναμη στο λαό του και τον γέμιζε αισιοδοξία για θετική έκβαση του πολέμου.  Για την αποφασιστική συμβολή του, μάλιστα, στη συντριβή των  Ιταλογερμανικών δυνάμεων  και των συμμάχων τους κατά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο,  ο Τσόρτσιλ αποκλήθηκε Πατέρας της Νίκης.

3. Το κίνημα στο Γουδή (Δεκαπενταύγουστος του 1909)

Το κίνημα του υπό το συνταγματάρχη Ν. Ζορμπά «Στρατιωτικού Συνδέσμου» στο Γουδή (15/08/1909) αποτελεί για πολλούς και διάφορους λόγους χρονικό σημείο – «καμπή» στη νεότερη πολιτική και ιστορία (Η παρακείμενη φωτό είναι από δημοσίευμα την ημέρα του κινήματος). Ένας απ’ αυτούς ας θεωρηθεί ο περιορισμός σε σημαντικό βαθμό της κυριαρχίας της παλαιάς (οικονομικής, κοινωνικής, πνευματικής και πολιτικής) ολιγαρχίας, αλλά – βασικά – των Ανακτόρων  στην πολιτική ζωή του τόπου, όπου – παρά το Σύνταγμα του 1864, τη «δεδηλωμένη» του 1875 και κατά καιρούς τις απόπειρες κοινωνικοπολιτικών μεταρρυθμίσεων – έλυναν και έδεναν «ασύδοτα». Νωπές ήσαν κι οι μνήμες από τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και τις βαρύτατες οικονομικές του συνέπειες με την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (1898). Επιπλέον, τώρα πια, μερίδιο διεκδικούν στη νομή της εξουσίας και παίρνουν μέρος στην άσκησή της νέες κοινωνικές τάξεις, που προέρχονται από την αστική τάξη και τα μεσαία – γενικότερα – κοινωνικά στρώματα. Οι νέες πολιτικές δυνάμεις, με τον Ελευθέριο Βενιζέλο από το 1910 σε πρωτγωνιστικό ρόλο, εξάλλου, σε σχέση με τις προϋπάρχουσες, εμφανίζονται και λιγότερο, συν τοις άλλοις, πιστές στο Θρόνο.

2. Κληρονομικώ δικαίω;

Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης

 Η αποχώρηση του Γιώργου Παπανδρέου πριν από λίγες ημέρες από την πρωθυπουργία μάς δίνει την ευκαιρία να ιδούμε εάν υπήρξαν και άλλα ζευγάρια πατεράδων και γιων που ανέλαβαν την εξουσία στην ελληνική πολιτική ιστορία σε δημοκρατικά πολιτεύματα. Από την αρχαιότητα, ενθυμούμαστε, χάρη στον Ηρόδοτο, στο Θουκυδίδη, στον Ξενοφώντα και στους άλλους ιστοριογράφους, το Μιλτιάδη και το γιο του, τον Κίμωνα, τον Κόνωνα και το γιο του, τον Τιμόθεο, για την Αθηναϊκή δημοκρατία του 5ου και του 4ου αι. π.Χ.. Από τη νεότερη και τη σύγχρονη Ελλάδα, έχουμε τις περιπτώσεις των Σπυρίδωνος και Χαριλάου Τρικούπη, Ανδρέα- Θρασύβουλου και Αλεξάνδρου Ζαΐμη, Ελευθερίου και Σοφοκλή Βενιζέλου, Δημητρίου - Ιωάννη και Γεωργίου Ράλλη και, τέλος, τους Παπανδρέου (Γεώργιος, Ανδρέας, Γεώργιος). 

Τι είναι η ΦΥΣΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ; 
Από το πολύχρονο διάβασμα των ιστορικών κειμένων, απεκόμισα σωρό γνώσεων. Θέλοντας να τις μοιραστώ,  προχώρησα στη δημιουργία του παρόντος ιστολογίου, το οποίο θα ενημερώνεται κάθε μέρα με την ολιγόλογη αναφορά άριστα τεκμηριωμένων ιστορικών γεγονότων από το πολυκύμαντο διάβα της Ιστορίας, της ελληνικής και ξένης. Αυτά τα σημειώματα θα συναποτελέσουν τη ΦΥΣΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Κάθε σχόλιο ευπρόσδεκτο. 


 1.  Σοφοκλής και "Αντιγόνη"

 Το 442 π.Χ., στα "Μεγάλα Διονύσια",  στην Αθήνα, διδάσκεται από τον τραγικό ποιητή Σοφοκλή  και η τραγωδία "Αντιγόνη". Ο τραγωδιογράφος παρουσιάζει στο θεατρόφιλο κοινό πώς η Αντιγόνη αψηφά τους γραπτούς νόμους των αρχόντων και ακολουθώντας τους κανόνες της καρδιάς της και τους άγραφους νόμους, θάβει το νεκρό αδελφό της, Πολυνείκη, έρχεται σε αντίθεση με τον άτεγκτο βασιλέα της Θήβας Κρέοντα και, στο τέλος, καταδικάζεται σε θάνατο. Το δράμα της Αντιγόνης συγκινεί το αθηναϊκό κοινό, που την επόμενη χρονιά (441 π.Χ.), δείχνοντας την ευγνωμοσύνη του, εκλέγει το Σοφοκλή ανάμεσα στους δέκα στρατηγούς ετήσιας θητείας της πόλης. Είναι μάλλον η πρώτη φορά στην Ιστορία που ο λαός αναδείχνει σε σημαντικό πολιτικοστρατιωτικό αξίωμα της πόλεως προσωπικότητα του λογοτεχνικού - καλλιτεχνικού χώρου, επηρεασμένος από το έργο του...