47. Φόβος και τρόμος προ του πραξικοπήματος

Τον Γενάρη του 411 π.Χ., ενώ συνεχίζεται ο πελοποννησιακός πόλεμος, ο Αθηναίος ολιγαρχικός στρατηγός Πείσανδρος έρχεται στην πατρίδα του, και χάρη στο προλειασμένο από τους ομοϊδεάτες και τους πολιτικούς του «συμμάχους» έδαφος, με μιαν ενέργεια καθαρά πραξικοπηματική, η οποία τύχαινε της «ευλογίας» του Αλκιβιάδη, προχώρησε στην κατάλυση της εν Αθήναις Δημοκρατίας. 

Ας ιδούμε, όμως, τι εννοούμε γράφοντας «προλειασμένο έδαφος». Προφανώς, εστιάζουμε το ενδιαφέρον στο ότι από τους ολιγαρχικούς κάποιοι νεαροί, μέλη μιας εταιρείας (: πολιτική ομάδα), «καθάρισαν», βάσει σχεδίου, που εξύφαναν και υλοποίησαν χωρίς να τους πάρει κανείς χαμπάρι, τον Ανδροκλή. Το θύμα, όπως εγράφη στο 46^ο σημείωμα της ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ήταν από τους αρχηγούς της δημοκρατικής παράταξης και είχε, καθώς λεγόταν τότε, παίξει καθοριστικό ρόλο στον εξορισμό του Αλκιβιάδη μετά το σκάνδαλο με την παρωδία των Μυστηρίων και την κοπή των Ερμών στις παραμονές της Σικελικής εκστρατείας, καθότι ήταν φανατικός πολέμιός του (βλ. Πλούταρχος, «Βίος Αλκιβιάδου»).

Και επειδή ο Ανδροκλής ήταν λαοφιλής και με σημαντικότατη επιρροή στο λαό και, κυρίως, γιατί ήθελαν να φανούν αρεστοί στον Αλκιβιάδη, οι ολιγαρχικοί, όπως γράφει ο ιστορικός Θουκυδίδης, τον βγάζουν από τη μέση, αλλά γρήγορα, πάλι κρυφά, εξοντώνουν και άλλους πολιτικούς τους αντιπάλους, οι οποίοι δεν επρόκειτο να άφηναν τον Αλκιβιάδη να γυρίσει στην Αθήνα με τη φιλία και τη συμμαχία του Τισσαφέρνη και των Περσών εξασφαλισμένη.

Ο γνωστός τραγωδιογράφος και πρόβουλος του 413 π.Χ. Σοφοκλής φέρεται να είπε, τότε (411 π.Χ.), στον Πείσανδρο, σχετικά με το ολιγαρχικό πραξικόπημα, ότι δεν το ενέκρινε, δεν έβλεπε, όμως, εκείνη τη στιγμή καμιά καλύτερη διέξοδο από την κοινωνικοπολιτική κρίση στην Αθήνα.

Και ενώ οι ολιγαρχικοί απαιτούσαν να καταργηθεί κάθε μισθοδοσία εκτός από τη στρατιωτική και να αρχίσουν διαπραγματεύσεις και για συμμαχία με τους Πέρσες και οι Αθηναίοι πολίτες έτρεμαν για το παρόν και το μέλλον της πόλης, καθώς οι ολιγαρχικές εταιρείες διακήρυτταν πως για τη διεύθυνση των πραγμάτων δεν πρέπει να μετέχουν περισσότεροι των 5000, λαμβανόμενοι μεταξύ εκείνων, οι οποίοι μπορούν να προσφέρουν περισσότερες υπηρεσίες και οι ίδιοι αυτοπροσώπως και διά της περιουσίας τους.

Όλα αυτά, βεβαίως, είναι προκάλυμμα των αληθινών τους σχεδίων, γιατί επιδίωκαν την εγκαθίδρυση ολιγαρχίας στην Αθήνα. Τότε ακόμα συνεδρίαζαν και η Εκκλησία του Δήμου των Αθηναίων, μα και η διά κλήρου καταρτιζόμενη Βουλή των 500. Παρά ταύτα, καμιά απόφασή τους δεν έβγαινε εάν δεν την έγκριναν οι ολιγαρχικοί, από τους κόλπους των οποίων προέρχονταν και όσοι υπέβαλαν προτάσεις για ψήφιση. Μάλιστα, όπως σημειώνει ο Θουκυδίδης, όσοι κατέθεταν τις προτάσεις κατέστρωναν εκ των προτέρων με τους ομοϊδεάτες τους σχεδίαζαν για ό,τι θα προταθεί.

Φόβος έπιανε, έτσι, τους πολίτες και κανείς δεν τολμούσε να βγάλει λέξη. Ήσαν πολλοί και διάσπαρτοι ανά την πόλη οι ολιγαρχικοί συνωμότες. Μάλιστα, δεν ήσαν λίγες οι φορές που οι Αθηναίοι έβλεπαν όποιον τολμούσε να φέρει αντίρρηση στα ολιγαρχικά σχέδια νεκρό από «ατύχημα» π.χ., χωρίς, όμως, οι (ηθικοί και φυσικοί) αυτουργοί του φόνου να αναζητούνται από τις Αρχές και χωρίς να εκδίδεται σε βάρος τους δικαστικό ένταλμα! «Η σιωπή είναι χρυσός», η παροιμία τούτη αποδείχτηκε πολύτιμος συνοδοιπόρος των Αθηναίων εκείνης της ταραγμένης περιόδου και όλοι σιώπαγαν, γιατί θα θεωρούσαν τους εαυτούς τους πολύ τυχερούς εάν δεν έπεφταν θύματα των ολιγαρχικών,  εφόσον ο φόβος τους είχε σπείρει μέσα τους την ιδέα ότι οι συνωμότες ήσαν πολύ περισσότεροι απ’ όσοι στα αλήθεια ήσαν και ότι, επειδή η πόλη ήταν μεγάλη και δεν μπορούσε ο καθένας να ξέρει ακριβώς ποιος είναι ακόμα και ο διπλανός του, θα ήταν αδύνατο να εξακριβωθεί ο αληθής αριθμός των παρακρατικών και το πραγματικό μέγεθος της προς εξύφανση αντιδημοκρατικής συνωμοσίας.

Μέσα, λοιπόν, σε τέτοιο κλίμα πανικού, ήταν φυσικό και αναμενόμενο την άνοιξη του 411 π.Χ. ν’ ανθίσει η καχυποψία μεταξύ των πολιτών, που δεν ήξεραν ποιον να εμπιστευτούν και από πού να γυρέψουν βοήθεια.

Το παρόν κείμενο εγράφη με στοιχεία που αντλήθηκαν από την «Ιστορία» του Θουκυδίδη ως επί το πλείστον.  Η φωτογραφία που το συνοδεύει απεικονίζει τον ιστορικό Θουκυδίδη.