Β. 77. Καντ και παγκόσμια διανόηση

Όλοι γνωρίζουμε τον Ιμμανουέλ Καντ, τον Γερμανό φιλόσοφο και εκ των σημαντικότερων εκπροσώπων του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού κατά τον 19ο αιώνα.

 Ο Ιμμανουέλ Καντ, πρωτοπόρος, λοιπόν, κάθε κριτικής φιλοσοφίας, γεννιέται το 1724 και πεθαίνει το 1804. Ζει στον αιώνα του Διαφωτισμού, της Βιομηχανικής, της Γαλλικής και της Αμερικανικής Επανάστασης, που τόσο άλλαξαν τη μορφή και τη ροή του κατοπινού κόσμου. «Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του, για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος»  έγραφε στα «Δοκίμιά» του  για την πνευματική κίνηση κατά τον Αιώνα των Φώτων, η οποία αγωνίστηκε να βοηθήσει τον άνθρωπο και τον πολίτη να ξεφύγουν από τα «σκοτάδια» και τις μεσαιωνικές προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες.

Διαβάζαμε, προ ετών («Ελευθεροτυπία», 12/10/2001, Θ. Γιαλκέτσης), ότι  ο Καντ ανήκει ολόκληρος στην εποχή του. Είναι ένας στοχαστής του Διαφωτισμού, ο οποίος ωστόσο δεν δέχεται τίποτα από τον αιώνα του χωρίς να το υποβάλει στη δική του κριτική και να το μεταμορφώνει και δεν αφήνει κανένα ερώτημα χωρίς να δίνει τη δική του απάντηση.

Κάποτε, ο Καντ απαντώντας σε όσους θεωρούσαν την φιλοσοφία με την ευρύτερη έννοιά της, ως απλά την υπηρέτρια που συνοδεύει την εξουσία και της κρατά την ουρά του φουστανιού της, απάντησε ότι και η χειρότερη υπηρέτρια κρατά έναν πυρσό, προκειμένου να φωτίζει τον δρόμο της Κυρίας, δηλαδή, της ανοίγει και της φωτίζει τον δρόμο της. Αλλού, «περιπαίζοντας» τους πολιτικοοικονομικά δυνατούς της γης, αναρωτιόταν γιατί δεν υπολογίζουν την θεωρητική εργασία, την κοροϊδεύουν  και την θεωρούν ασήμαντη. Αλλά, οσάκις  η θεωρία και η θεωρητική κριτική στραφούν σε βάρος των κρατούντων, αμέσως την καταδιώκουν, λέει κι απορεί ο Καντ, με τα όπλα και όσες περισσότερες σφαίρες διαθέτουν.

Σημαντικά και γνωστά σε όλους έργα του είναι: «Κριτική του καθαρού λόγου», «Κριτική του πρακτικού λόγου», «Κριτική της κριτικής ικανότητας», «Προλεγόμενα σε κάθε μελλοντική μεταφυσική»,  αλλά και τα «Δοκίμιά» του.

Θα κλείσουμε, λοιπόν, το σημερινό μου άρθρο, με σχόλιο του Γ. Βελουδή («ΤΟ ΒΗΜΑ», 25 Απριλίου 2004) για την αναβίωση στην Ελλάδα του ενδιαφέροντος για τον Καντ: «[…] Με κάποιαν επιφύλαξη, μπορούμε να επισημάνουμε ότι την τελευταία εικοσαετία παρατηρείται και στην Ελλάδα μια, εξ αντανακλάσεως βέβαια, «επιστροφή στον Kant»· ο λόγος αυτής της «επιστροφής» βρίσκεται, πιθανότατα, στην επανάκαμψη του ηθικοπολιτικού (νεο)συντηρητισμού και πουριτανισμού και του δόγματος «η τέχνη για την τέχνη» - ιδεολογικές και πολιτιστικές ανάγκες, που υπηρετούνται από τα δόγματα της προτεσταντικής, μεταφυσικής, όχι πολιτικής, καντιανής Ηθικής και τα θεωρήματα της υποκειμενικής, απολιτικής, «καθαρής» καντιανής Αισθητικής[…]».