Β.4. Ορθοδοξία vs Ρωμαιοκαθολικοί, Βυζάντιο vs Δύση (μέρος ΙV)!

Στο σημερινό μας άρθρο, θα προσπαθήσουμε, ως συνέχεια των προηγουμένων σημειωμάτων μας για τις σχέσεις των δύο χριστιανικών Εκκλησιών (Κωνσταντινούπολη, πατριάρχης και Ορθοδοξία – Ρώμη, πάπας  και Καθολικισμός) από τον 4^ο έως το ξεκίνημα του 13^ο αιώνα μ.Χ., να ιδούμε με λίγα λόγια τις σχέσεις Ανατολικής Ορθόδοξης – Δυτικής Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και να «φωτίσουμε» και την εκκλησιαστική πολιτική των Λασκαριδών Βυζαντινών αυτοκρατόρων της Νίκαιας, κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, από το 1204 έως το 1258.

Φραγκοκρατία και Ορθοδοξία

Υπενθυμίζουμε ότι, τον Απρίλη του 1204, λίγο μετά τη μέσα σε λεηλασίες και βιαιοπραγίες άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, ενώ τα βυζαντινά εδάφη διαμοιράζονταν μεταξύ των νικητών, σχηματίστηκε από τους Δυτικούς, στην Πόλη, η αυτοκρατορία της Ρωμανίας, όπου αυτοκράτορας εκλέχτηκε ο Βαλδουίνος της Φλάνδρας και Λατίνος πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ο Βενετός Θωμάς Μοροζίνης. Ως γνωστόν, επικεφαλής της Δ’ Σταυροφορίας ήσαν ο δόγης της Βενετίας Ερρίκος Δάνδολος, ο μαρκήσιος Βονιφάτιος ο Μομφερατικός και ο πάπας της Ρώμης Ιννοκέντιος Γ΄.

Η Φραγκοκρατία έδωσε τη «χαριστική βολή», νομίζω, στις ήδη τεταμένες, λόγω του σχίσματος του 1054 μ.Χ., σχέσεις μεταξύ Βυζαντινών και Φράγκων, όπως επονομάζονταν γενικά όλοι οι δυτικοευρωπαϊκοί λαοί. Οι κάτοικοι του ελλαδικού  χώρου βίωσαν, σε όλη την πάλαι ποτέ αυτοκρατορία, τις προθέσεις των Δυτικών Σταυροφόρων και του Πάπα, που εστιάζονταν στην ολοκληρωτική εκρίζωση του ρωμαίικου πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας και στην υποδούλωση του ελληνισμού στο Βατικανό.

Ο γνωστός Βυζαντινολόγος Στ. Ράνσιμαν (βλ. «Η Ελλάδα και η Δ’ Σταυροφορία», http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/runciman_byzantium.html), μεταξύ άλλων, επισημαίνει: «[…] Ένα πιο σοβαρό αποτέλεσμα της Δ' Σταυροφορίας ήταν ότι θεωρήθηκε ιερό καθήκον των Δυτικών να κρατήσουν την Ανατολική Εκκλησία υπό τον έλεγχο της Ρώμης και να πολεμούν, επομένως, εναντίον των σχισματικών Ελλήνων. Έτσι, αντί να πολεμούν στην Παλαιστίνη, διάφοροι φιλόδοξοι ιππότες μπορούσαν να πολεμούν σε πολύ πιο ευχάριστο περιβάλλον, στην Ελλάδα, εγκαθιστώντας εκεί ηγεμονίες. Και το πιο τρανό παράδειγμα της περίπτωσης αυτής είναι του Γοδεφρείδου Βιλλαρδουίνου, που εγκαταστάθηκε στην Πελοπόννησο και έγινε Πρίγκιπας της Αχαΐας.

Εξακολουθούσαν βέβαια να υπάρχουν Σταυροφόροι παλαιού τύπου, αλλά οι προσπάθειες των Δυτικών συγκεντρώθηκαν στη Λατινική Αυτοκρατορία της Ρωμανίας και στις ηγεμονίες που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα, που την ίδρυσή τους οι Πάπες ενθάρρυναν, πράγμα που έκανε πολλούς ευσεβείς καθολικούς να αντιμετωπίζουν την κατάσταση με πολύ σκεπτικισμό. Όταν, δε, οι Πάπες έφτασαν στο σημείο να κηρύσσουν τον ιερό πόλεμο εναντίον των πολιτικών τους αντιπάλων, τότε και η ιδέα της υψίστης παγκόσμιας παπικής εξουσίας και το κίνημα των Σταυροφοριών παρήκμασαν[…]».

Ο πάπας Ρώμης, Ιννοκέντιος ο Δ',
πρωτοστάτησε στη σύνοδο της Λυών (1245)

Τα χρόνια που εξετάζουμε στο τωρινό άρθρο (1204 – 1258), αρχίζει να εμφανίζεται και η Ουνία, που αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, «νάρκη» στις σχέσεις, στα κατοπινά χρόνια, Ανατολής και Δύσεως. Κάθε Ουνίτης έχει ως σκοπό του να προσηλυτίσει Ορθόδοξους στις δοξασίες του Παπισμού. Η αρχή της Ουνίας βρίσκεται στην αναγνωρισμένη μόνον από τη Δύση Σύνοδο του Λατερανού το 1215 και στη Βούλα του πάπα Ιννοκεντίου Δ'.  Η Σύνοδος του Λατερανού θεωρείται η σημαντικότερη των μεσαιωνικών Συνόδων για τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Εξέδωσε ομολογία πίστεως ενάντια στους Αλβιγιανούς, καθιέρωσε τον όρο «μετουσίωση» για τη μεταβολή της Θείας Ευχαριστίας, καταδίκασε τα λάθη στην τριαδολογία του ηγουμένου Ιωακείμ και εξέδωσε 70 μεταρρυθμιστικούς κανόνες (βλ. www.newadvent.org/cathen/09018a.htm).

Τριάντα χρόνια αργότερα (1245),  είχαμε νέα Σύνοδο στη Λυών της Γαλλίας (βλ. www.newadvent.org/cathen/09476b.htm). Πρωτεργάτης της ήταν ο Πάπας Ιννοκέντιος ο Δ΄, ενώ συμμετείχαν περίπου 140 επίσκοποι. Αναθεμάτισε τον Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους, Φρειδερίκο Β΄, επειδή ήθελε να θέσει υπό «κηδεμονία» τον Πάπα. Η ίδια Σύνοδος, όμως, ξεκίνησε και την 6η Σταυροφορία, υπό το βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο Θ΄ .

Επικεφαλής της 6ης σταυροφορίας (μέσα 13ου αι. μ.Χ.)
ο βασιλιάς της Γαλλίας, Λουδοβίκος ο Θ'

Ενδιάμεσα, από τα πρώτα χρόνια της Φραγκοκρατίας, «Οι Βενετοί απομάκρυναν τους Ορθόδοξους αρχιερείς της νήσου, ονόμασαν την Εκκλησία Κρήτης Αρχιεπισκοπή, κατά τα λατινικά πρότυπα, και εγκατέστησαν Λατίνο αρχιεπίσκοπο και Λατίνους επισκόπους, σε μία φανερή προσπάθεια να εκλατινίσουν τον ορθόδοξο κρητικό λαό, ο οποίος εντούτοις παρέμενε φανατικά προσηλωμένος στο δόγμα των πατέρων του», σημειώνει ο πανεπιστημιακός καθηγητής, κ. Θ. Δετοράκης για την Ιστορία της Εκκλησίας της Κρήτης ( βλ. http://www.iak.gr/ekklisia_kritis_istoria.html#Η_ΕΚΚΛΗΣΙΑ_ΤΗΣ_ΚΡΗΤΗΣ_) την εν λόγω περίοδο, αλλά το ίδιο συμβαίνει σε όλο σχεδόν τον Ελλαδικό χώρο, με την εκδίωξη των ορθοδόξων κληρικών και περιορισμό του ελληνικού στοιχείου .

Στη Νίκαια

Σ’ ό,τι αφορά τα διάφορα κρατίδια που τεμαχίστηκε το Βυζάντιο μετά την επέλαση των Σταυροφόρων, θα σταθούμε περισσότερο στην αυτοκρατορία της Νίκαιας. Έτσι, επί αυτοκράτορα Θεοδώρου του 1^ου του Λάσκαρη (1204 – 1222), είχαμε αποκατάσταση της εκκλησιαστικής ιεραρχίας της Ορθόδοξης Ανατολής στη Νίκαια, γιατί χρειαζόταν να δείξει και στον περιορισμένο ελληνορθόδοξο πληθυσμό του νέου κράτους ο αυτοκράτορας ότι συνεχίζει τις παραδόσεις της προ του 1204 Κωνσταντινούπολης και ότι έχει και τη στήριξη του ορθόδοξου ιερατείου στο καινούριο, μέσα σε χαλεπούς καιρούς, ξεκίνημα του κράτους, το οποίο βρίσκονταν σε ιδεολογική και πολιτική έχθρα με τους Λατίνους, που βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη με τις παπικές ευλογίες.

Την επόμενη τριακονταετία (έως το 1254) επί του διαδόχου του στο θρόνο, του Ιωάννη του 3^ου, του Βατάτζη, όταν ο νέος αυτοκράτορας μετέφερε την έδρα της αυτοκρατορίας στο Νυμφαίο, στη Νίκαια παρέμεινε μόνον η έδρα του οικουμενικού πατριαρχικού θρόνου. Συνεχίζοντας την πολιτική και το έργο του Θεοδώρου, ο Ιωάννης επιδόθηκε στην ανοικοδόμηση ναών και μοναστηριών όπως η μονή Σωσάνδρων στη Μαγνησία και η μονή Λεμβιώτισσας στην περιοχή της Σμύρνης, ενώ προέβη και σε δωρεές προς τα μοναστήρια και την Εκκλησία της Νίκαιας.

Παραλίγο… Ένωση

Ο τελευταίος αυτοκράτορας από τη γενιά των Λασκαριδών υπήρξε ο Θεόδωρος ο 2^ος, ενώ για τον ανατροπέα του από το θρόνο και αρχηγέτη της Δυναστείας των Παλαιολόγων θα αφιερωθεί, όπως και στη γενιά του και στις σχέσεις των Παλαιολόγων με τη Δύση (13^ος – 14^ος και 15^ος αι.), ξεχωριστό, προσεχές σημείωμα. Ο Θεόδωρος ο 2^ος βρέθηκε, λοιπόν, στο θρόνο της αυτοκρατορίας της Νίκαιας από το 1254 έως το 1258.  Στις σχέσεις του με την Εκκλησία, εμφανίστηκε αρκετά αυταρχικός. Ανέβασε, το 1254, στον πατριαρχικό θρόνο έναν καλόγερο, τον Αρσένιο Αυτωρειανό.

Τρία χρόνια αργότερα (1257), ο Θεόδωρος, από ιδιοτελή κίνητρα, έπεισε τον Αρσένιο, που ήταν πειθήνιός του και υπέρμαχος της τήρησης των κανόνων της Εκκλησίας, να αναθεματίσει τον ηγεμόνα της Ηπείρου, Μιχαήλ Β'. Γρήγορα, όμως, μετά από κατακραυγή, ο αναθεματισμός ανακλήθηκε.

Σχετικά με την Ένωση των Εκκλησιών, ο Θεόδωρος πίστευε ότι μόνο μια γενική Σύνοδος μπορούσε να αποφασίσει πάνω στα ζητήματα που χώριζαν την Ανατολική και Δυτική Εκκλησία και ότι ήταν αυτοκρατορικό δικαίωμα να αποφασίσει ο ίδιος για θέματα που η Σύνοδος θα αποτύγχανε να λύσει. Προώθησε λοιπόν και ο ίδιος ενωτικές διαπραγματεύσεις με τον πάπα Αλέξανδρο Δ' (1254 – ’61) το 1256, οι πολιτικές συνθήκες δεν ήταν ούτε τότε οι πλέον κατάλληλες για την Ένωση.

Πληροφορίες για το παρόν άρθρο αντλήθηκαν από το δικτυακό τόπο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού: http://www.ime.gr/chronos/10/gr/p/ , αλλά και από διάφορους κατοπινούς ιστοριογράφους για το Βυζάντιο και την εν λόγω εποχή (Λεφτσένκο, Οστρογκόρσκι, Βασίλιεφ, Κορδάτος, Παπαρρηγόπουλος, Βακαλόπουλος, Αρβελέρ, Ράνσιμαν, Α. Σαββίδης, κ.α.).