Β. 18. Ο Λ. Τρότσκι με τα μάτια του Μ. Ι. Βοέικοφ

Εάν θες να καταλάβεις πραγματικά τι έγινε στο παρελθόν, χρήσιμο πάντα είναι να συμβουλεύεσαι όσο το δυνατό περισσότερες και γιατί όχι και αντικρουόμενες μεταξύ τους πηγές. Έτσι, με τη διασταύρωση των μαρτυριών που συναντάς, μπορείς μόνος σου να ανασυνθέσεις τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, αλλά και την ιδεολογική περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής που συνέβη ό,τι σε ενδιαφέρει και με πολύπλευρη πλέον ματιά δύνασαι να φτάσεις εσύ στην αντικειμενική αλήθεια, χωρίς παρωπίδες ή παραπλανήσεις. 

Πριν λίγα χρόνια, λοιπόν, έφτασε στα χέρια μου το βιβλίο του Μιχαήλ Ιλαριόνοβιτς Βοέικοφ, «Η θεωρητική κληρονομιά του Λ. Τρότσκι και η σημερινή εποχή». Το έργο του Ρώσου ακαδημαϊκού και οικονομολόγου πρωτοκυκλοφόρησε πριν μια δεκαετία (1994), στη Μόσχα. Δύο χρόνια αργότερα (1996), η Γιώτα Ματέρη το μετέφρασε στην ελληνική γλώσσα για τις εκδόσεις «Λέων» και ο Θόδωρος Κουτσουμπός επιμελήθηκε τη γενική εμφάνισή του και την κυκλοφορία του για τον ίδιο εκδοτικό οίκο.

Στο σημερινό σημείωμά μου, προτίθεμαι να παρουσιάσω, με λίγα λόγια, το πόνημα του Βοέικοφ. Έτσι, νομίζω πως θα αναδειχτεί και η συνεισφορά του Λέοντος Τρότσκι (1879 – 1940) στην παγκόσμια Ιστορία και Πολιτική, ενάντια σ’ εκείνους που, για διάφορους λόγους, έχουν «διαστρεβλώσει» τον αγώνα του.

Ας δούμε, λοιπόν, μαζύ τα διάφορα μέρη του έργου. Στο ξεκίνημα του βιβλίου, συναντάμε δύο χρήσιμα προλογικά σημειώματα. Το ένα του εκδότη (σελ. 9) και το άλλο (σελ. 11 – 12) του ίδιου του συγγραφέα για την ανά χείρας ελληνική έκδοση βοηθούν τους αναγνώστες, και τους «μυημένους» και τους «αμύητους», να γνωρίσουν για ποιο λόγο επιβάλλεται κάθε γενιά να μελετά το έργο του Τρότσκι. Ταυτόχρονα, θέτουν τις βάσεις για ανταλλαγή ιδεών και ουσιαστικό διάλογο γύρω από τις σοσιαλμαρξιστικές θέσεις, ώστε να επικρατήσουν εις βάρος του διεθνούς κεφαλαίου, «καθώς ο μαρξισμός και ο σοσιαλισμός υπηρετούν το λαό, απαντούν στα ενδιαφέροντα της πλειοψηφίας των εργαζομένων…»

Το πρώτο κεφάλαιο καλείται «Ζητούμενα και δυνατότητες» (σελ. 13 – 21). Ο Βοέικοφ, αρχικά, εξηγεί για ποιο λόγο οι μετά το β’ παγκόσμιο πόλεμο κοινωνικοί και πολιτικοί επιστήμονες της άλλοτε κραταιάς Σοβιετικής Ένωσης αντιμετώπιζαν, όπως ο ίδιος παραδέχεται, «αν όχι ρητά αρνητικά, τουλάχιστον με μεγάλη δόση αδιαφορίας» τον Τρότσκι. Κατόπιν, αναφέρει πως, όταν αρχίζει ο Τρότσκι να διαβάζεται, ανακύπτει «μια σειρά ενδιαφέροντα και δύσκολα προβλήματα, τα οποία δεν έχουν μελετηθεί με επιστημονικό τρόπο ως τώρα…» (βλ. σελ. 19 – 21).

Ποιος ήταν ο πραγματικός ρόλος του Λ. Τρότσκι
στη Σοβιετική και την Παγκόσμια Πολιτική και Ιστορία;

Στις σελίδες 22 – 33 του παρόντος βιβλίου, διαβάζουμε το 2^ο κεφάλαιο, «Ο Ροβεσπιέρος της ρωσικής επανάστασης». Σκιαγραφεί ο συγγραφέας την προσωπικότητα του Τρότσκι και το ρόλο του όχι μόνο στην «Οχτωβριανή Επανάσταση» του 1917, αλλά και στα κατοπινά χρόνια, πριν και μετά την αποχώρησή του από το κόμμα και τη Σοβιετική Ένωση. Επίσης, έχουμε και μια σύντομη σύγκριση Τρότσκι – Στάλιν(σελ. 30 – 31).

Οχτώ είναι οι λόγοι, κατά το Βοέικοφ, που ο Τρότσκι παρουσιάζει ενδιαφέρον στην εποχή μας και οι οποίοι προβάλλονται στο τρίτο κεφάλαιο (σελ. 34 – 40). Οι λόγοι αυτοί, σύμφωνα με το συγγραφέα, είναι: το μέχρι πρότινος απροσπέλαστο του Τρότσκι, το λογοτεχνικό του ύφος, ο αντισταλινικός αγώνας του, ο Τρότσκι είναι ο Λένιν του σήμερα, η λύση του βασικού προβλήματος της ρωσικής επανάστασης, ο χαρακτηρισμός του υπάρχοντος οικοδομήματος ως γραφειοκρατικού σοσιαλισμού, η διορατικότητά του και, τέλος, η ανεπάρκειά του.

Τι οφείλει η μετά το 1917 ρωσική και σοβιετική κοινωνία στο Λ. Τρότσκι; Την απάντηση βρίσκουμε στο 4^ο κεφάλαιο, στις σελ. 41 – 49, ενώ στο επόμενο (5^ο ) ο Βοέικοφ αποδύεται σε ανάλυση της θεωρίας του γραφειοκρατικού σοσιαλισμού και τις παραμέτρους του και το ρόλο του Λ. Τρότσκι(σελ. 50 – 73).

Το προτελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου (σελ. 74 – 79) αναλίσκεται στις δυνατότητες ενός προλεταριακού σοσιαλισμού και πώς τις αντιμετώπισε ο Τρότσκι. Το 7^ο και τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, που αφιερώνεται στα συμπεράσματα για τις σημερινές γενιές γύρω από τον τροτσκισμό, εξηγεί για ποιο λόγο, στη Ρωσία κυρίως αλλά και παγκοσμίως, κρίνεται επιβεβλημένη η «επιστροφή» - παρά τα όποια «τρωτά» τους – στις ιδέες του Τρότσκι (σελ. 80 –86).

Τέλος, το βιβλίο συμπληρώνεται από «κριτικές παρατηρήσεις» του Θ. Κουτσουμπού επί των ιδεών του Βοέικοφ (σελ. 87 – 109) και από  «Σημειώσεις» (σελ. 110 – 118) του ίδιου του συγγραφέα ως ερμηνευτικές παραπομπές από κάποια σημεία των προηγουμένως ανεπτυγμένων κεφαλαίων.