104. Η Ελλάδα τα τέλη του 1920

Οι πολιτικοί αντίπαλοι του Βενιζέλου, μετά την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών (καλοκαίρι του 1920), οργανώνουν δολοφονική απόπειρα εις βάρος του στο Παρίσι, στο σιδηροδρομικό σταθμό «Λυών». Η απόπειρα προξενεί θλιβερή εντύπωση στην Ευρώπη κι έφερε αληθινή θύελλα στην Ελλάδα.

Νέες διώξεις βασιλικών και αντιβενιζελικών πραγματοποιούνται στην Αθήνα. Νέος αιματηρός «διχασμός» απειλείται για τον ελληνισμό! Τότε, μάλιστα, δολοφονήθηκε κι ο σημαίνων παράγοντας του αντιβενιζελικού κόσμου και μορφή του Μακεδονικού αγώνα στο ξεκίνημα του 20^ου αι., Ίων Δραγούμης (φωτογραφία), περιστατικό το οποίο έδωσε κι αυτό λαβές για διεθνή δυσμενή για τη χώρα μας σχόλια.

Πάντως, με την επιστροφή του (25.8/7.9.1920) στην Ελλάδα, ο Βενιζέλος, αφού τιμήθηκε από τη «Βουλή των Λαζάρων», η οποία είχε πρόεδρο το βενιζελικό Θεμ. Σοφούλη, για την προσφορά του στο έθνος, τη διέλυσε, αφού είχε παραταθεί η θητεία της και πέρα από το 1919 που έληγε κανονικά, μια και μεσολάβησε αφ’ ενός η ημιεμπόλεμη κατάσταση της ελληνικής απόβασης στη Σμύρνη (Μάης 1919) κι αφ’ ετέρου  εκκρεμούσαν οι διπλωματικές διεργασίες στα ευρωπαϊκά σαλόνια με το Βενιζέλο, που θα έφερναν τελικά την ειρήνη με τη συνθήκη των Σεβρών τον Αύγουστο του 1920. Έτσι, έχοντας στις αποσκευές του το διεθνή θρίαμβο, ο Κρητικός ηγέτης προκήρυξε βουλευτικές εκλογές για τις 25 Οχτώβρη (π.η.). Ήταν οι πρώτες μετά το τέλος του «Εθνικού Διχασμού»  (1917) και πέντε χρόνια σχεδόν ύστερα από τις τελευταίες εκλογές- «παρωδία» του Δεκεμβρίου του 1915 επί κυβερνήσεως  Σκουλούδη από τις οποίες απείχαν οι βενιζελικοί. 

Τον Οχτώβρη του 1920, όμως, ενώ διαρκούσε η προεκλογική περίοδος, ένα τυχαίο περιστατικό μεταθέτει μέσα σε τεταμένο κλίμα τις εκλογές για τις 1/14 Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς. Ο θάνατος του βασιλιά Αλέξανδρου (12/10) και η μη αποδοχή κανενός άλλου γόνου των Γλύξμπουργκ ν’ αναλάβει απευθείας το θρόνο, μολονότι ο Βενιζέλος προσέβλεπε στους άλλους γιους του Κων/νου (Γεώργιο & Παύλο), έφεραν προσωρινά στην αντιβασιλεία το ναύαρχο Π. Κουντουριώτη και έδωσαν στις εκλογές χαρακτήρα διπολικό και πολιτειακό.

Δηλαδή, οι «Φιλελεύθεροι», κόμμα στο οποίο προΐσταται ο Βενιζέλος από το 1910 και τα στελέχη του θεωρήθηκαν από τους αντιπάλους τους συλλήβδην αντιβασιλικοί, κι η «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις», που ταυτίστηκε με τους βασιλόφρονες, θα ήταν οι δυο μεγάλοι μονομάχοι των εκλογών. Μάλιστα, οι οπαδοί του άλλοτε βασιλιά Κων/νου, με αρχηγό τον πρώην πρωθυπουργό, Δημ. Γούναρη, αντιδρούν βίαια και προτείνουν ως μόνη λύση το δημοψήφισμα, για να λύσει ο ίδιος ο λαός το πρόβλημα του μελλοντικού μονάρχη.

Τα αντιβενιζελικά κόμματα στον προεκλογικό αγώνα εκμεταλλεύονται τη δικαιολογημένη λαϊκή δυσφορία για τη συνεχιζόμενη επιστράτευση (από τα χρόνια των βαλκανικών πολέμων του 1912-13, η Ελλάδα διαρκώς είναι «στο πόδι»)  και τους φόβους για ένα νέο πόλεμο με την Τουρκία, η οποία -καθώς όλα έδειχναν- δεν είδε με «καλό μάτι» το -βάσει των Σεβρών- διαμελισμό των εδαφών της.Ο Βενιζέλος προσπαθούσε να καθησυχάσει τον κόσμο και να τον πάρει με το μέρος του, τονίζοντας προεκλογικά πως ο εθνικός θρίαμβος ήταν δεδομένος κι η επιστράτευση, για λόγους επαγρύπνησης, δικαιολογημένη.

Οι κάλπες, όμως, έδωσαν τη νίκη στους αντιπάλους του Βενιζέλου, παρά τις ευοίωνες προβλέψεις των επιτελών του κόμματός του. Ήταν και το εκλογικό σύστημα τέτοιο που «ευνόησε» τους αντιβενιζελικούς, που πήραν μεν 368.678 ψήφους έναντι 375.803 των «Φιλελευθέρων», χάρη δε στο πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα μ’ ευρεία περιφέρεια απέσπασαν 251 έδρες έναντι 118 των  βενιζελικών.

Όταν σχηματίζεται η πρώτη μετεκλογική αντιβενιζελική κυβέρνηση υπό τον παλαίμαχο πολιτικό κι άλλοτε πρωθυπουργό, Δημήτριο Ράλλη, ο Βενιζέλος απογοητευμένος από την ήττα του φεύγει εκτός Ελλάδος. Οι αντιβενιζελικοί ηγέτες που στήριζαν την κυβέρνηση Ράλλη (Νικ. Στράτος, Δημ. Γούναρης) κι ο ίδιος ο νέος πρωθυπουργός δήλωναν πως θα συνέχιζαν την ίδια εξωτερική πολιτική του προκατόχου τους, τη μικρασιατική επιχείρηση, που προεκλογικά κατέκριναν.

Λίγο μετά, ενώ ο Κουντουριώτης μετά την ήττα των βενιζελικών παραιτείται (1/11) από την αντιβασιλεία για να αναλάβει αντιβασίλισσα η γιαγιά του εκλιπόντος Αλεξάνδρου του 1ου, σύζυγος του γενάρχη των Γλύξμπουργκ, Γεωργίου του 1ου και μητέρα του έκπτωτου Κων/νου του 1ου, η βασίλισσα Όλγα,  η κυβέρνηση Ράλλη διενεργεί φιλοβασιλικό δημοψήφισμα, στο οποίο ο λαός με 999.960 ψήφους «τάχτηκε» υπέρ της επανόδου στον ελληνικό θρόνο του βασιλιά Κων/νου και 10.383 κατά. Ο Κων/νος θα γυρίσει στην Ελλάδα στις 6/19 Δεκέμβρη του 1920. Η Αγγλία, η Ιταλία κι η Γαλλία θα διαμαρτυρηθούν για την επιστροφή του, αλλά οι φιλοβασιλικοί, που βρίσκονται στην εξουσία ξανά πλέον, θ’ απαντήσουν πως η παλινόρθωση του Κων/νου ήταν ετυμηγορία του κυρίαρχου ελληνικού λαού, κάτι που κι οι Γάλλοι, διά του αρμοστή της Ελλάδας τα χρόνια του «Εθνικού Διχασμού» Ζοννάρ, όπως γράφει ο Δ. Γούναρης απολογούμενος το 1922, είχαν ρητά δηλώσει, ότι δηλαδή ο Κων/νος -όταν θα τέλειωνε ο (1ος παγκόσμιος) πόλεμος-  θα μπορούσε να επανέλθει στο θρόνο του αν έτσι ήθελε ο λαός.

Γεγονός είναι ότι το 1920 κλείνει με το Βενιζέλο, που θα μπορούσε κάλλιστα να επωφεληθεί τις διεθνείς του σχέσεις προς την ευνοϊκότερη εφαρμογή των όρων της συνθήκης των Σεβρών για την Ελλάδα, να είναι στο περιθώριο κι ο ασυμπαθής για την «Αντάντ» βασιλιάς να ξαναπαίρνει το θρόνο.

Σε γράμμα του, μάλιστα, με ημερομηνία 4 Δεκέμβρη 1920, ο πρέσβης της Ελλάδας στο Παρίσι, Άθως Ρωμάνος, στον Ελευθέριο Βενιζέλο αναφέρει, ανάμεσα στα άλλα, και ότι οι διαθέσεις της γαλλικής κυβέρνησης είναι δυσμενείς, ότι οι αντίπαλοι της Ελλάδας ζητούν ακύρωση της συνθήκης των Σεβρών και ότι μόνο οι Άγγλοι κρατούν πιο νηφάλια στάση και αναμένουν εξέλιξη των γεγονότων. Λίγες μέρες νωρίτερα, 30-11-1920, ο Δημήτρης Κακλαμάνος, πρεσβευτής της Ελλάδας στο Λονδίνο, είχε γράψει στο Βενιζέλο ότι οι Ιταλοί, διά του υπουργού τους των εξωτερικών, του κόμη Σφόρτζα, θα ζητήσουν internationalization της Σμύρνης και ότι οι Ρουμάνοι αδυνατούν να προσφέρουν οποιαδήποτε βοήθεια στην Ελλάδα.

Για το παρών λήμμα χρήσιμη βοήθεια μας προσέφεραν, μεταξύ άλλων,  η «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» της Εκδοτικής Αθηνών και η «Ιστορία της νεοτέρας και σύγχρονης Ελλάδας», β’ τόμος (1909- ’40) του Τ. Βουρνά.