97. Άρατος και Φιλοποίμην

Τα ελληνιστικά χρόνια για τον ελλαδικό χώρο είναι γεμάτα πολεμικές επιχειρήσεις, οι οποίες είχαν ως άμεσο αποτέλεσμα την εξασθένιση των πάλαι ποτέ κραταιών ελληνικών πόλεων – κρατών, προοδευτικό την ανάμειξη των Ρωμαίων σ’ αυτούς τους πολέμους σε ρόλο όμοιο με αυτόν που είχαν οι Πέρσες στα τέλη του 5^ου αιώνα και στο ξεκίνημα του 4^ου π.Χ. («Διαίρει και βασίλευε») και μακροπρόθεσμο την πολιτική και στρατιωτική υποταγή της Ελλάδας στους Ρωμαίους.

Στο σημερινό μας σημείωμα, θα εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας στην Αχαϊκή Συμπολιτεία, η οποία είναι ένας από τους σημαντικότερους «πόλους» πολιτικής και στρατιωτικής δράσης στη νότια Ελλάδα κατά την πρώιμη ελληνιστική περίοδο.

Βάσει των ιστορικών πηγών, προέκυψε από την ομοσπονδιακή ένωση μερικών πόλεων της Αχαΐας στις αρχές του 3ου αι. π.Χ., που σταδιακά αυξήθηκαν και περιέλαβαν, μέχρι τα μέσα περίπου του επόμενου αιώνα, όλη σχεδόν την Πελοπόννησο.

Δεν μπορούν οι σύγχρονοί μας ιστορικοί και οι κοινωνιολόγοι να ξεδιακρίνουν επακριβώς το χαρακτήρα της οργάνωσης της Αχαϊκής Συμπολιτείας και θα ήταν λάθος, νομίζω, εάν την αντιπαραβάλουμε με τις Αθηναϊκές συμμαχίες των περασμένων αιώνων, την πρώτη  (ή Δηλιακή) μετά τους περσικούς πολέμους (478/7 π.Χ.) και τη δεύτερη έπειτα από την ανατροπή της Ειρήνης του Ανταλκίδα (377 π.Χ.).  Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι η οργάνωση της Αχαϊκής Συμπολιτείας παρουσιάζει δημοκρατικά αλλά και ολιγαρχικά στοιχεία. Συγκεκριμένα, ενώ κάθε πόλη είχε τη δική της κυβέρνηση,  κυρίαρχα όργανα της συμπολιτείας ήσαν η συνέλευση, αποτελούμενη από τους πολίτες όλων των πόλεων που είχαν συμπληρώσει το τριακοστό έτος, οι άρχοντες (στρατηγός, ίππαρχος, ναύαρχος, δέκα δημιουργοί) με αυξημένες εξουσίες και η βουλή ή σύγκλητος με 120 μέλη, και δικαιοδοσία κυρίως στις εξωτερικές υποθέσεις.

Ενώ η Αχαϊκή συμπολιτεία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον ελλαδικό χώρο, όταν επικεφαλής της ήταν ο Άρατος και ο Φιλοποίμην (τέλη 3^ου και αρχή 2^ου αι. π.Χ.), στα πρώτα της «βήματα» οργανώθηκαν οι Αχαιοί και από τις γύρω πόλεις, κάποιοι συμμάχησαν μαζί τους εξαιτίας της βοήθειας που τους παρείχαν και της απελευθέρωσης τους από τα τυραννικά καθεστώτα, με άλλες όμως ενώθηκαν εξαιτίας της σύμπνοιας και της κοινότητας του πολιτεύματος.

Ο Άρατος (272-213 π.Χ.) καταγόταν από τη Σικυώνα και είχε εκλεγεί στρατηγός επανειλημμένα. Πρώτο του μέλημα ήταν να κινήσει κατά των Μακεδόνων και έτσι έδιωξε τη μακεδονική φρουρά από την Κόρινθο, την οποία έκανε και μέλος της συμπολιτείας. Η ζωή, όμως, κάνει «κύκλους» και μετά από μερικά χρόνια, φοβούμενος τη Σπάρτη και το βασιλιά της, Κλεομένη, προσέτρεξε για βοήθεια στη Μακεδονία. Μπορεί μεν να ηττήθηκε ο Κλεομένης απ’ αυτή τη συμμαχία, αλλά δεν άργησε και η δολοφονία του ίδιου του Άρατου.

Τα χρόνια αυτά, πέρα από τους Ρωμαίους και τους Μακεδόνες, ενδιαφέρον για τα ελληνικά «πράγματα» και ενεργό, τρόπον τινά, ανάμειξη παρουσίασε και ο βασιλιάς της Αιγύπτου Πτολεμαίος, που εμφανιζόταν ως «προστάτης» των αδυνάμων πολιτικοστρατιωτικά πόλεων. Ιδιαίτερη, όμως, μνεία, σ’ αυτή τη περίοδο της ισχύος του Αράτου, πρέπει να κάνουμε και στη μυστική και φανερή διπλωματία, επειδή, καθώς λένε οι πηγές, ο Άρατος, εφόσον δεν είχε ιδιαίτερη έφεση στις πολεμικές συγκρούσεις, προσπαθούσε να επιλύσει τις περισσότερες υποθέσεις κατόπιν συνεννόησης με πραότητα και βασιλικές φιλίες παρά με ένοπλες συρράξεις.

Ο Φιλοποίμην (φωτό, 253-183 π.Χ.) από τη Μεγαλόπολη, τόπο καταγωγής και του ιστορικού του 2^ου αι. π.Χ. Πολύβιου (203 – 120 π.Χ.), για τον οποίο χρησιμότατες πληροφορίες αντλούμε από τον Πλούταρχο, στον αντίποδα, όμως, ήταν καλός πολεμιστής και δραστήριος στις συγκρούσεις. Πέραν τούτων, και με κατορθώματα αμέσως από τις πρώτες μάχες, συγχρόνως με τη δύναμη, ενίσχυσε και το ηθικό των Αχαιών. Ο Μεγαλοπολίτης πολιτικός και στρατιωτικός διακρίθηκε στην αρχή ως ίππαρχος και στη συνέχεια ως οργανωτής του στρατού. Πριν, όμως, αναλάβει το ιππαρχικό αξίωμα, είχε κατεβεί και στην Κρήτη (223 – 210 π.Χ.), όπου ως αρχηγός μισθοφόρων πήρε μέρος στους πολέμους ανάμεσα στις πόλεις του νησιού. Στη Μεγαλόνησο ξαναβρέθηκε και την περίοδο 199 – 193 π.Χ., πάλι ως μισθοφόρος, αλλά, όταν ξαναγύρισε στην Πελοπόννησο, εκλέχτηκε στρατηγός της Μεγαλόπολης και της Συμπολιτείας.

Ο Πολύβιος συνέγραψε πολλά έργα, που στην πλειονότητά τους δε διασώζονται σήμερα. Το πρώτο του έργο ήταν η βιογραφία του Φιλοποίμενος, το οποίο ερανίσθηκε ως πηγή ο Πλούταρχος. Η βιογραφία αυτή, όμως, δεν έχει διασωθεί. Ο Φιλοποίμην θεωρείται χαρισματικός ηγέτης με ικανότητες, αλλά ίσως κρίνεται άτυχος αν σκεφτούμε πως  έζησε σε εποχή που ο Ελληνισμός βρισκόταν σε κοινωνικοπολιτικό «μαρασμό». Αξιόλογο, αναμφίβολα, σημείο κατά την περίοδο της διακυβέρνησης του ήταν η ένταξη στη συμπολιτεία και της άλλοτε παντοδύναμης Σπάρτης.

Οι διάφορες, όμως, συγκρούσεις στον ελλαδικό χώρο δεν έλειψαν και  μετά από λίγες δεκαετίες αντίστασης στις ρωμαϊκές επεκτατικές βλέψεις και στην πολυποίκιλη ανάμειξη της Ρώμης ή των άλλων «δυνατών» (Μακεδονία, Πτολεμαίοι κ.α.) στην ελληνική «ζωή»,  η Αχαϊκή συμπολιτεία τελικά υποτάχτηκε (146 π.Χ.).