98.  Η Μαγναύρα

  

Ένα χρονικό σημείο – «ορόσημο» στην ιστορική διαδρομή του Βυζαντίου, αναμφίβολα, αποτελεί η ίδρυση στην Κωνσταντινούπολη της ανώτερης σχολής της Μαγναύρας, (φωτό από http://www.thermopilai.org/content/magnaura-megalo-palati?size=_original και το υπόλοιπο κείμενο βασίστηκε στο "Βυζαντινό Πολιτισμό" του Στ. Ράνσιμαν και στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόσο του Κ. Παπαρρηγόπουλου όσο και της Εκδοτικής Αθηνών) με πρωτοβουλία του Βάρδα, κατά τα χρόνια της βασιλείας του Μιχαήλ του 3^ου του Μέθυσου, στα μέσα του 9^ου αιώνα μ.Χ. Η διεύθυνση της σχολής ανατέθηκε στο Λέοντα το Φιλόσοφο ή Μαθηματικό. Το πανεπιστήμιο περιλάμβανε τις σχολές της φιλοσοφίας, της γεωμετρίας, της αστρονομίας και της γραμματικής.

 Πρώτα, όμως, θα ιδούμε ποιος ήταν ο Βάρδας. Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Θεόφιλος, πεθαίνει το 842 μ.Χ.. Αφήνει νόμιμο διάδοχο στο θρόνο τον ανήλικο γιο του, Μιχαήλ, που ήταν τότε μόλις 3 ετών. Μετά, όμως, από το θάνατο του λογοθέτη (: πρωθυπουργού), Θεοκτίστου, και από την έξωση της βασιλομήτορος, Θεοδώρας, το 855 μ.Χ., η εξουσία στο Βυζάντιο περιέρχεται στα χέρια του 16χρονου βασιλιά Μιχαήλ του 3^ου και του θείου του, στρατηγού Βάρδα, αδελφού της Θεοδώρας, στον οποίο ο Μιχαήλ έδωσε τον τίτλο και την εξουσία του καίσαρος (856 μ.Χ.). Ο Βάρδας θα έχει την ύψιστη πολιτική εξουσία στο κράτος μέχρι τη δολοφονία του, το 866 μ.Χ., από το μετέπειτα (867 – 886 μ.Χ.) αυτοκράτορα, Βασίλειο τον 1^ο, το γενάρχη της Μακεδονικής δυναστείας.

Ο Λέων ο Φιλόσοφος, απ’ την άλλη, θεωρείται επιφανής φυσιογνωμία των Επιστημών και των Γραμμάτων με διαχρονική έκτοτε αναγνώριση της αξίας του. Ζει και δραστηριοποιείται στο α’ μισό του 9^ου αι. μ.Χ. Υπήρξε μία μορφή πανεπιστήμονα, που ασχολήθηκε με τη φιλοσοφία, τα μαθηματικά, την γεωμετρία, την αστρονομία και την αστρολογία, ενώ του αποδίδονται και διάφορες πρακτικές εφαρμογές.

Η Μαγναύρα, λοιπόν, λειτούργησε χάρη στην κρατική χρηματική ενίσχυση προς τους διδάσκοντες, οι οποίοι, με λυμένο το βιοτικό τους πρόβλημα, έφτασαν σε αρκετά υψηλό επίπεδο παρεχομένων στους φιλομαθείς γνώσεων. Από πηγές ξέρουμε ότι ο μαθητής του Λέοντος, Θεόδωρος, ήταν επικεφαλής του τμήματος της γεωμετρίας, ο Θεοδήγιος της αστρονομίας, και ο Κομητάς της γραμματικής, που διδάσκει πώς μιλιούνται σωστά τα ελληνικά.

Για τον Λέοντα, όμως, αξίζει να σημειωθεί και ότι ο Αββασίδης χαλίφης Al Mamûn (818 – 833  μ.Χ.), ο οποίος είχε πληροφορηθεί την ύπαρξή του από έναν βυζαντινό μαθητή του φιλοσόφου, αιχμάλωτου των Αράβων, προσέφερε στον αυτοκράτορα Θεόφιλο (829 – 843 μ.Χ.) το ποσό των 20 κεντηναρίων χρυσού προκειμένου να τον «δανειστεί» για μερικούς μήνες. Ο Λέων προτίμησε, όμως, να αποποιηθεί την προσφορά και την περίοδο 840 – 843 μ.Χ. τον συναντούμε Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης, αναμεμειγμένο, όμως, στην Εικονομαχία, κάτι, που, εάν αποκλείσουμε και πιθανές πολιτικές δολοπλοκίες, ίσως του «στοίχισε» τον επισκοπικό θρόνο το 843 μ.Χ., με την επικράτηση των εικονόφιλων στην Κωνσταντινούπολη.

Οι λόγιοι των μέσων του 9^ου και των αρχών του 10^ου αιώνα μ.Χ. άρχισαν να αναζητούν, να συλλέγουν, να μελετούν και να αντιγράφουν χειρόγραφα με έργα της αρχαίας γραμματείας. Ο σημαντικότερος από αυτούς ήταν ο Φώτιος, ο οποίος συμπεριελαμβανόταν στον πνευματικό κύκλο του Λέοντος Μαθηματικού μαζύ ίσως και με το Θεσσαλονικέα ιεραπόστολο των Σλάβων Κύριλλο – Κωνσταντίνο (περίπου 827 – 869 μ.Χ. ). Το πιο διάσημο έργο του είναι η «Μυριόβιβλος», στην οποία συναντά ο αναγνώστης περίπου 300 φιλολογικά δοκίμια για έργα ελάχιστα γνωστά στους συγχρόνους του Φωτίου. Ο Φώτιος «μας μιλάει για τα αρχαία έργα με τόση χαρά και δροσιά σαν να ήταν τα τελευταία φιλολογικά νέα». Στα έργα του συμπεριλαμβάνονται, επίσης, ένα λεξικό, ομιλίες και θεολογικά έργα.

Σε μιαν εποχή που το πολιτικό και στρατιωτικό κύρος του Βυζαντίου σε Ανατολή και Δύση αρχίζει να κλονίζεται σοβαρά (: οι Φράγκοι κατέλαβαν τις βυζαντινές επαρχίες στην Απουλία και Καλαβρία, οι Άραβες εισβάλλουν στην Ανατολία), η Μαγναύρα, τρόπον τινά, «προλείανε το έδαφος» για την αναβίωση της κλασικής παιδείας κατά την εποχή της βασιλείας του Κωνσταντίνου του 7^ου του Πορφυρογέννητου, α’ μισό του 10^ου αι. (913 – 959 μ.Χ.). Μ’  άλλα λόγια, χάρη στο Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας και στην ξεχωριστή «ζέση», με την οποία το περιέβαλε ο Βάρδας, αναγεννήθηκαν τα Γράμματα και οι Επιστήμες που είχαν ατονίσει, παραμεληθεί και παρακμάσει, «επειδή, όπως γράφει ο χρονογράφος Γεώργιος Κεδρηνός,  οι κρατούντες ήταν αγροίκοι και αμαθείς».