127. Το Βυζάντιο με μια "ματιά"

 Άφθονο είναι το μελάνι που έχει χυθεί σχετικά με τις διαιρέσεις της Βυζαντινής Ιστορίας σε περιόδους και τα κριτήρια που μπορούμε να προβούμε σε αυτές. Αφού δεχτούμε ως αφετηρία της την πολιτική διαθήκη του αυτοκράτορα Θεοδοσίου του 1^ου (395 μ.Χ.) που πεθαίνοντας άφησε το ανατολικό τμήμα του Κράτους (Βαλκανική, Αίγυπτος, Ασία) στο μεγαλύτερο γιο του Αρκάδιο και το δυτικοευρωπαϊκό  στο μικρότερο Ονώριο, στo παρόν λήμμα ας δεχτούμε την παρακάτω κατάτμηση, για την οποία θα προβάλουμε και τεκμηριωμένες αποδείξεις με αναφορές σε ιδιαίτερα στοιχεία κάθε περιόδου και υποπεριόδου.   

Η Αγία Σοφία της Κων/πολης "σήμα -κατατεθέν" του Βυζαντίου από τον 6ο αι. μ.Χ.

1. Τα Πρωτοβυζαντινά χρόνια : Ξεκινούν από το 395 και φτάνουν μέχρι το 610 μ.Χ., με το πέρας της βασιλείας του Φωκά και την ανατροπή του από τον Ηράκλειο, χρόνια κατά τα οποία  και η Ρώμη  (476 μ.Χ.) και η Ιταλία πέφτουν στα χέρια των Γερμανικών φύλων που "αναστατώνουν"  τη Δύση (Γότθων) και στην Ανατολή φθίνει ο ρωμαϊκός και ειδωλολατρικός χαρακτήρας της αυτοκρατορίας και της διοίκησης και μετατρέπεται σε ελληνοχριστιανικό.  Παρά ταύτα, τα χρόνια του Ιουστινιανού του 1^ου (527 – 565 μ.Χ.) θεωρούνται η τελευταία «αναλαμπή» του ρωμαϊκού  ενιαίου και αχανούς κράτους μετά την ανάκτηση δυτικών επαρχιών από Γότθους και τις νίκες στην Ανατολή κατά των Περσών.

2. Η Μέση Βυζαντινή Περίοδος: Διαρκεί από το 610 έως το 1204. Υποδιαιρείται σε τέσσερις περιόδους: Η πρώτη από το 610 έως το 717, με τον Ηράκλειο και τους διαδόχους του να καλούνται ν’ αντιμετωπίσουν τους Πέρσες και τους Άραβες εξ ανατολών,  έχει ως κύριο χαρακτηριστικό της την πλήρη ελληνοποίηση του κράτους, με την επιβολή της ελληνικής γλώσσας ως κυρίαρχης στη θέση της λατινικής. Τα ίδια χρόνια, έχουμε και την εμφάνιση του Ισλαμισμού.  Η δεύτερη, από το 717 έως το 867 είναι η περίοδος της εικονομαχίας με τους Ισαύρους και τους Αμοριανούς αυτοκράτορες να πρωτοστατούν και η εικονομαχική τους πολιτική να επισκιάζει καθετί άλλο, εντός και εκτός συνόρων. Η τρίτη, από το 867 έως το 1025 είναι η εποχή της στρατιωτικής και πολιτιστικής αναγέννησης του Βυζαντίου, με την Μακεδονική δυναστεία.  Η τέταρτη και τελευταία, από το 1025 έως το 1204, παρά την σχετική ακμή της εποχής των Κομνηνών, χαρακτηρίζεται από τη βαθμιαία ολοφάνερη όμως σήψη και ταχεία κοινωνικοπολιτική παρακμή του κράτους και την άλωση της Πόλης από τους Δυτικοευρωπαίους σταυροφόρους.  Από τις κορυφαίες στιγμές θεωρείται το Σχίσμα των Εκκλησιών (1054 μ.Χ.) με την ιδεολογική και πολιτική απόσταση που χωρίζει Ρώμη, Πάπα από τη μια και Κωνσταντινούπολη και Πατριάρχη από την άλλη να είναι αγεφύρωτη.

3. Η Ύστερη Βυζαντινή περίοδος: Διαρκεί από το 1204 έως το 1453, διαιρείται σε δύο περιόδους. Η πρώτη από το 1204 έως το 1261 (Φραγκοκρατία, Λατινοκρατία κλπ), όταν η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται στα χέρια των Δυτικών  και ιδρύονται διάφορα ελληνικά και φράγκικα κράτη με αρχομανείς συχνά ηγετίσκους στην επικράτεια της τεμαχισμένης αυτοκρατορίας. Και η δεύτερη, η Παλαιολόγειος περίοδος, που – παρά τις από το 1261, που οι Βυζαντινοί, ορμώμενοι από τη Νίκαια, ανέκτησαν την Κωνσταντινούπολη και την ξαναέκαναν πρωτεύουσα ενός παραπαίοντος μηδαμινής έκτασης κράτους, προσπάθειες πολιτικής και εκκλησιαστικής επαναπροσέγγισης του Βυζαντίου με τη Δύση και τον Πάπα για βοήθεια και επιβίωση – τελειώνει το 1453 με την πτώση της Πόλης στους Οθωμανούς Τούρκους.

Για το παρόν λήμμα, πολύτιμη σε όποιον θέλει να μελετήσει περισσότερο το Βυζάντιο και τη μακραίωνη πορεία του θα είναι η βοήθεια που θα αντλήσει από τα σχετικά ιστοριογραφικά έργα που εγράφησαν από Έλληνες (Γ. Κορδάτος, Γ. Καραγιαννόπουλος, Δ. Ζακυθηνός, Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Κ. Παπαρρηγόπουλος, Τηλ. Λουγγής κ.α.) και ξένους (Λεφτσένκο, Βασίλιεφ, Οστρογκόρσκι, Ντηλ, Ράνσιμαν κ.α.).