144. «Κουτσή» δημοκρατία και Πάγκαλος

Στη χαραυγή του 1924 (4/1) στην Ελλάδα επιστρέφει, όμως, μετά την αυτοεξορία του, που είχε χρονικά αρχίσει την επαύριο της εκλογικής του ήττας το Νοέμβρη του 1920,  ο Βενιζέλος και, μη αποδεχόμενος αρχικά την πρωθυπουργία, εκλέγεται πρόεδρος της Βουλής, της οποίας μέλος είχε εκλεγεί - αν και απών- το Δεκέμβρη του 1923 και η οποία συνήλθε πανηγυρικά σε πρώτη συνεδρίαση στις 2/1/1924.  Δυστυχώς, όμως, οι ασυμφωνίες μεταξύ των πολιτικών για το πολιτειακό (ο Βενιζέλος προτείνει δημοψήφισμα, ο Παπαναστασίου επιμένει να κηρυχτούν έκπτωτοι οι Γλύξμπουργκ με ψήφισμα της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης), με την είσοδο του 1924 έχουν αποτέλεσμα το σχηματισμό μέσα σε 3 μήνες τριών βραχύβιων κυβερνήσεων. Την επαναστατική κυβέρνηση Γονατά διαδέχτηκε στις 11 του Γενάρη του 1924 ο Ελ. Βενιζέλος, αυτόν στις 6 του Φλεβάρη  ο  Γ. Καφαντάρης και τούτον στις 12 Μαρτίου 1924 ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου.

Υπέρ της δημοκρατίας ο στρατηγός Θ. Πάγκαλος ως υπουργός κι ο Α. Παπαναστασίου εμπρός του ως πρωθυπουργός,  Άνοιξη τού 1924

Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου ήταν διαπρεπής νομομαθής από την Αρκαδία με μεταπτυχιακές σπουδές σε διάφορες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις (φιλοσοφία και πολιτικές-κοινωνικές επιστήμες σε Γερμανία, Λονδίνο, Παρίσι). Μετά το θάνατο του πατέρα του, γυρνά στην Ελλάδα (1908) και πρωτοστατεί στην ίδρυση της «Κοινωνιολογικής Εταιρείας».

Στη δεκαετία του 1910-20, προσεταιρίζεται τον Ελευθέριο Βενιζέλο, συμμετέχοντας ως υπουργός στις κυβερνήσεις που ο Κρητικός πολιτικός σχηματίζει και το 1924 σχηματίζει την πρώτη του κυβέρνηση, με τις ριζοσπαστικότερες ως εκείνη την εποχή προγραμματικές δηλώσεις. Αν και μένει στην πρωθυπουργία έως τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς μόνο, προλαβαίνει και εισηγείται στις 25 Μαρτίου 1924 στη Δ' Συντακτική Εθνοσυνέλευση το ψήφισμα «περί εκπτώσεως της Δυναστείας και ανακηρύξεως της Δημοκρατίας», που γίνεται αποδεκτό από το Σώμα και κηρύσσεται έτσι η Α` Ελληνική Δημοκρατία. Γι’ αυτό και η Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τον αποκάλεσε «πατέρα της Α` Δημοκρατίας».

Οι ριζοσπαστικές για την εποχή και τον τόπο ιδέες, το πλήρες πλην τολμηρό και ιδιαίτερα φιλόδοξο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό κυβερνητικό πρόγραμμα μακράς πνοής που εξαγγέλλει ο Παπαναστασίου αναλαμβάνοντας την πρωθυπουργία για πρώτη φορά το 1924, αλλά και που οραματίζεται σε όλη την εφεξής πολιτική σταδιοδρομία του επηρέασαν σημαντικά τις κατοπινές πολιτικά γενιές της Ελλάδας που έχοντας τον Αρκάδα πολιτικό ως πρότυπο και βάση κινήθηκαν πολλές απ' αυτές, τόσο στην εξωτερική, μα -κυρίως- εσωτερική πολιτική και αντιμετώπιση των προβλημάτων της χώρας μας.

Η Δημοκρατία επικυρώνεται με το δημοψήφισμα της 13ης Απρίλη του 1924, με 70% υπέρ της Δημοκρατίας (758.472 ψήφους ) και 30% (325.332 ψήφους) του εκλογικού σώματος να στηρίζει μοναρχικό πολίτευμα. Η Εθνοσυνέλευση εκλέγει πρώτο Πρόεδρο της Α` Ελληνικής Δημοκρατίας το μέχρι τούδε αντιβασιλέα Παύλο Κουντουριώτη.

Μετά την ανακήρυξη της Δημοκρατίας, όλοι όσοι περίμεναν μια ριζική ανανέωση των πολιτικών ηθών που είχαν υποσχεθεί οι πρωτεργάτες της επανάστασης του 1922 δυστυχώς διαψεύστηκαν. Η παλαιοκομματική νοοτροπία επανήλθε και μέχρι το 1926, στα νηπιακά βήματα της Δημοκρατίας, «τρικλοποδιές» βάζουν και οδηγούν τη χώρα στα πρόθυρα της οικονομικής χρεοκοπίας και της πολιτικής εξαθλίωσης τόσο τα αλλεπάλληλα στρατιωτικά κινήματα που μόνο σκοπό έχουν να ικανοποιήσουν με το χείριστο για το έθνος τρόπο τις προσωπικές φιλοδοξίες του οποιουδήποτε κινηματία, όσο η συνεχής κυβερνητική αστάθεια με τις συχνές εναλλαγές όχι μόνο υπουργών αλλά και κυβερνήσεων σε συνδυασμό με τη σπατάλη του δημοσίου χρήματος και την παντελή έλλειψη οργανωμένης δημοσιονομικής πολιτικής (να σημειωθεί πως από το Γενάρη του 1924 έως το Δεκέμβρη του 1926 άλλαξε 15 φορές ο υπουργός Οικονομικών!).

Ο Βενιζέλος, παραδίδοντας το Φλεβάρη του 1924 την πρωθυπουργία στον άλλοτε στενό του συνεργάτη και πρώην υπουργό των κυβερνήσεων της περιόδου 1915 – ’20, Γεώργιο Καφαντάρη, αναχωρεί στο εξωτερικό. Το κόμμα των «Φιλελευθέρων», αφού έφυγε ο φυσικός ηγέτης του, διασπάται και πάμπολλα κοινοβουλευτικά και εξωκοινοβουλευτικά στελέχη του συμπαρατάσσονται με τον Γ. Καφαντάρη, που είναι πλέον αρχηγός του κόμματος των «Προοδευτικών Φιλελευθέρων» . Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, που είχε διαδεχτεί στις 12/3/1924 τη βραχύβια κυβέρνηση Καφαντάρη, με την προοδευτικού - ριζοσπαστικού προσανατολισμού κυβέρνησή του καταψηφίζεται από τη Βουλή το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου και παραδίδει τα ηνία στον άλλοτε βενιζελικό πρόεδρο της Βουλής και ηγέτη των εναπομεινάντων μελών της κοινοβουλευτικής ομάδας των «Φιλελευθέρων» ως αντικαταστάτη του Βενιζέλου, Θεμιστοκλή Σοφούλη. Ο Σοφούλης, που αναλαμβάνει στις 25 του Ιούλη, δεν έμελλε να κυβερνήσει περισσότερο από 2 μήνες και 12 ημέρες. Πράγματι, στις 7 Οχτώβρη του 1924, μετά το κίνημα Κολιαλέξη στο ναυτικό, τον αντικαθιστά κυβέρνηση υπό την προεδρία του πρώην φιλελεύθερου σημαίνοντος στελέχους και νυν αρχηγού του κόμματος των «Συντηρητικών Φιλελευθέρων» (αργότερα το μετονόμασε σε «Συντηρητικών Δημοκρατικών»), Ανδρέα Μιχαλακοπούλου, που θα μείνει στην εξουσία ως τον Ιούνη του 1925. Ήταν η 8η κυβέρνηση στην Ελλάδα ύστερα από τη μικρασιατική καταστροφή του φθινοπώρου του 1922 κι η έκτη, που αναλάμβανε μετά τις εκλογές του Δεκέμβρη του 1923!

Α. Μιχαλακόπουλος και Ελ. Βενιζέλος

Στην κυβέρνηση Μιχαλακοπούλου ο πρωθυπουργός, αφού κράτησε για τον εαυτό του το υπουργείο Στρατιωτικών ως τις 9 Μαρτίου 1925 που το άφησε στον Κ. Γόντικα, από τις 19.1.1925 πήρε το υπουργείο Εξωτερικών, που ως τότε κατείχε ο Γ. Ρούσος, και ανέθεσε το υπουργείο Οικονομικών στον Κ. Γκότση και το υπουργείο Ναυτικών πρώτα στο Γ. Ρούσο (έως 7/11/1924) και ύστερα στον Αθ. Ν. Μιαούλη (έως τον Ιούνη του 1925), ενώ υπουργός Εσωτερικών τοποθετήθηκε αρχικά (7 Οκτ. 1924- 15 Ιούνη 1925) ο την εποχή αυτή δημοκρατικός στρατηγός Γεώργιος Κονδύλης κι έπειτα (15-26/6/1925) ο Γ. Μαρής. Οι συχνές αλλαγές υπουργών στην κυβέρνηση Μιχαλακοπούλου, μολονότι είναι η ως τότε μακροβιότερη επί Δημοκρατίας (8 μήνες + 19 ημέρες!), δεν την αφήνουν να αντιμετωπίσει με επιτυχία εξωτερικά κι εσωτερικά προβλήματα και να αναγκάζεται να προβαίνει σε αντιλαϊκά μέτρα.

Εξωτερικά προβλήματα την περίοδο τούτη θεωρούνται η γιουγκοσλαβική απαίτηση για συγκυριαρχία με την Ελλάδα στο λιμάνι της Θεσ/νικης, η επιθετική πολιτική της Ιταλίας εναντίον της Κέρκυρας με νωπές όλων τις μνήμες από τον Αύγουστο του 1923 και οι τουρκικές απειλές για απέλαση του Οικουμενικού Πατριάρχη από την Κων/πολη. Στο εσωτερικό της Ελλάδας, η ένταση αυξάνει όσο η νομισματική αστάθεια, που είχε αρχίσει επί Πρωτοπαπαδάκη λίγο πριν την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου στα 1922, κι ο πληθωρισμός μειώνουν το πραγματικό εισόδημα των εργαζομένων, οι οποίοι, αντιδρώντας, καταφεύγουν σε συνεχείς απεργιακές κινητοποιήσεις. Την αδυναμία των δημοκρατικών πολιτικών ηγετών να βρουν μια «φόρμουλα» κοινής πολιτικής δράσης και συνεργασίας για να λυθούν τα προβλήματα της Ελλάδας «επωφελείται» ο άλλοτε στενός συνεργάτης και μέλος της κυβέρνησης Παπαναστασίου, στρατηγός και πρωταγωνιστής της επανάστασης του 1922, Θεόδωρος Πάγκαλος, και τα τέλη Ιουνίου του 1925 ανατρέπει τη νόμιμη κυβέρνηση Μιχαλακοπούλου.

Ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος είχε διατελέσει  υπουργός Στρατιωτικών επί Γονατά ( από 14 Νοε. ως 12 Δεκ. 1922, πριν πάει να οργανώσει το μέτωπο στη Θράκη) κι επί Παπαναστασίου (9 Ιουν. μέχρι 24 Ιουλ. 1924, μετά την αποχώρηση του στρατηγού Γ. Κονδύλη). Επίσης, ήταν ο πρώτος που ανέλαβε το 1924 (31 Μαρτίου έως 18 Ιουνίου) το υπουργείο Εννόμου Τάξεως, διορισθείς σ` αυτό από τον Παπαναστασίου, μετά την κατάλυση της βασιλείας. Το καλοκαίρι του 1925 (26 Ιούνη) εκμεταλλεύεται την αδυναμία του Α. Μιχαλακοπούλου να ελέγξει την έκρυθμη εντός κι εκτός Ελλάδας κατάσταση και τον ανατρέπει.

Έτσι, επιβάλλει τη δική του «επανάσταση», αφού «ζητά» από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, Π. Κουντουριώτη, να του αναθέσει το σχηματισμό κυβέρνησης. Τέλη Σεπτέμβρη (30/9/1925) διαλύει τη Συντακτική Συνέλευση, που είχε εκλεγεί το Δεκέμβρη του 1923, και «μετασχημάτισε την επανάσταση σε προσωπική δικτατορία». Το φαιδρό, όσο κι εθνικά επικίνδυνο παγκαλικό καθεστώς αναγκάζει το Μάη του 1926 τον Κουντουριώτη να παραιτηθεί και να αναλάβει ο ίδιος ο Θ. Πάγκαλος μετά από παρωδία εκλογών την προεδρία (Ιούλης 1926), που παρέμεινε ωστόσο και πρωθυπουργός ως τις 19 Ιούλη 1926 που σχημάτισε βραχύβια, όπως θ` αποδειχτεί, κυβέρνηση ο παλαιοκομματικός (από το 1885 πολιτεύεται ) πολιτικός, πρώην υπουργός και νυν στενός συνεργάτης του, Αθανάσιος Ευταξίας (ως τις 22/8 της ίδιας χρονιάς).

Ο Θεόδωρος Πάγκαλος αυτοπαρασημοφορήθηκε με το Μεγαλόσταυρο του Σωτήρος, ενώ εξαπέλυσε δριμύ κυνηγητό εναντίον της ... κοντής γυναικείας φούστας με νόμο που λίγο μετά αναγκάστηκε να «πάρει πίσω», προξενώντας το γέλωτα των πολιτικών του αντιπάλων, αλλά κι εκτός Ελλάδος. Επίσης, δίωξε και έστειλε στην εξορία κομμουνιστές και  δημοκρατικούς πολίτες και μεταξύ αυτών και τους Γ. Καφαντάρη (που στις 8/12/1925 θεωρεί τη δικτατορία του Πάγκαλου «ορδή» και στις 11 του ίδιου Δεκέμβρη  λέει πως το παγκαλικό καθεστώς «... κατώρθωσε να εμπνεύση την κοινήν αηδίαν. Τούτο κατ` ανάγκην συμβαίνει όταν οι κόθορνοι προχειρίζονται σε δικτάτορες.»), Αλ. Παπαναστασίου, Γ. Κονδύλη , Γ. Παπανδρέου, Ιω. Μεταξά και Α. Μιχαλακόπουλο. Επιπλέον, επί των ημερών του, η κρίση της ελληνικής οικονομίας χειροτέρεψε, ενώ παταγώδης υπήρξε η αποτυχία του στην εξωτερική πολιτική.

Ιλαροτραγωδία η δικτατορία του Θ. Πάγκαλου (1925-26)

Θέλοντας ο δικτάτωρ να αποπροσανατολίσει τον ελληνικό λαό από τα φλέγοντα εσωτερικά προβλήματα, αποπειράται να ασχοληθεί και με τις σχέσεις της Ελλάδας με τους λοιπούς βαλκανικούς λαούς. Έτσι, τον Οχτώβρη του 1925 παραλίγο να προξενήσει ελληνοβουλγαρικό πόλεμο, όταν ένα ασήμαντο επεισόδιο στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα στάθηκε αφορμή να διατάξει ο Πάγκαλος τον ελληνικό στρατό να εισβάλει στο βουλγαρικό έδαφος. Η Κοινωνία των Εθνών επεμβαίνει, ο ελληνικός στρατός γυρίζει πίσω στην Ελλάδα, η οποία εξευτελισμένη διεθνώς υποχρεώνεται να καταβάλει πολεμική αποζημίωση στη Βουλγαρία. Μα ο Θ. Πάγκαλος δε σταματά εκεί: Τον Αύγουστο του 1926, λίγο πριν την πτώση του, με συνθήκη συνεργασίας παραχωρείται στη Γιουγκοσλαβία όχι μόνο η συγκυριαρχία στο λιμάνι της Θεσ/νικης, αλλά και σε ολόκληρη την κοιλάδα του Αξιού!

Καθώς είχε παραγίνει το κακό και το δικτατορικό καθεστώς ήταν πια όχι απλώς γελοίο, αλλά κι εθνικά επικίνδυνο, ο στρατηγός Γεώργιος Κονδύλης, εκφράζοντας τη λαϊκή αγανάκτηση και την απόγνωση του πολιτικού κόσμου στην Ελλάδα, ανατρέπει τον Αύγουστο του 1926 τους Θ. Πάγκαλο και Αθ. Ευταξία και επαναφέρει τον Π. Κουντουριώτη στην προεδρία της Δημοκρατίας, ενώ -αναλαμβάνοντας ο ίδιος προσωρινά την πρωθυπουργία- υπόσχεται να δώσει τέλος στην εκρηκτική κατάσταση και να ξαναφέρει τη χώρα στον ομαλό βίο. Προς τούτο, προκηρύσσει εκλογές για τις 7 Νοέμβρη του 1926.