131. Η Αυλή των μεσοβυζαντινών χρόνων

Ένα ακόμα σημαντικό κεφάλαιο της Βυζαντινής Ιστορίας θα μας απασχολήσει σήμερα. Τα μεσοβυζαντινά χρόνια «συγκλονίζονται», από τον 8^ο αιώνα και πέρα, από την Εικονομαχία με τις γνωστές οδυνηρές για το Βυζάντιο κοινωνικοπολιτικές της συνέπειες. Νωρίτερα, κατά τον 6^ο αιώνα, παρατηρούνται αλλαγές, καθώς παλιοί τίτλοι χάνουν αξία, δημιουργούνται νέοι και πολλοί μεταβάλλονται από αξιώματα σε τιμητικούς τίτλους. Έτσι, βαθμιαία, τονίζεται κι αυξάνεται το γόητρο της κεντρικής αυτοκρατορικής εξουσίας. Τα χρόνια του Ιουστινιανού του 1^ου του Μεγάλου (6^ος αιώνας μ.Χ.) έχουμε σημαντικές διοικητικές μεταβολές. Ο ίδιος – όπως γράφει ο Στ. Ράνσιμαν (βλ. «Βυζαντινός Πολιτισμός», σελ. 97) – ο Ιουστινιανός «[…] με την παρακίνηση της Θεοδώρας, απαγόρευσε να πουλιούνται τα αξιώματα και έδωσε στους διοικητές ένα μισθό, με τον οποίο ήταν υποχρεωμένοι να ζουν». Παρά ταύτα, «[…] η αριστοκρατία των υπαλλήλων και των γαιοκτημόνων» – όπως σημειώνει, μεταξύ άλλων,  η Τ. Talbot Rice (βλ. «Ο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος των Βυζαντινών», σελ. 106 – 134) – «εξακολουθούσαν να συσσωρεύουν πλούτο εις βάρος του Κράτους και των χωρικών. Μέχρι τον 8^ο αι., είχαν αποκτήσει και πολιτική δύναμη ανάλογη με τον πλούτο τους[…]».

Ο αυτοκράτωρ Ιουστινιανός ο 1ος (6ος αι. μ.Χ.) περιστοιχιζόμενος από αυλικούς

Στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» (Εκδοτική Αθηνών, σελ. 154 – 179 του Η τόμου) διαβάζουμε, μεταξύ άλλων, για τη μεσοβυζαντινή περίοδο ότι «Με την κρίση όμως που περνάει το Βυζάντιο στο τέλος του 7^ου αι. (από το 695 ως το 717, επτά αυτοκράτορες διαδέχονται ο ένας τον άλλο μετά από επαναστάσεις), η παλιά αριστοκρατία παρακμάζει. Οι τιμητικοί τίτλοι, που μοιράζονται σε συνεχώς ευρύτερο κοινό, χάνουν την αξία τους. Έτσι, η παραδοσιακή ιεραρχία εξαφανίζεται για να αντικατασταθεί τον 8^ο αιώνα από μια άλλη που τοποθετείται πάνω σε νέες βάσεις: με την ενίσχυση της μοναρχικής ιδεολογίας, το στοιχείο που προέχει είναι ο βαθμός της οικειότητας, η στενότητα των προσωπικών σχέσεων που ένα άτομο έχει με τον αυτοκράτορα[…]». 

Την ίδια εποχή, λοιπόν, απονέμονται τιμητικά «οικειωτικά» (: μαρτυρούντα το βαθμό οικειότητας του μονάρχη με τον κάτοχό τους) ισόβια μα όχι κληρονομικά αξιώματα («αξίαι διά βραβείων») σε αξιωματούχους, θεσμός που θα συνεχιστεί έως τα χρόνια των Ισαύρων, οι οποίοι, όμως, για να εξασθενίσουν τη δύναμη των στρατιωτικών διοικητών των Θεμάτων, κατατέμνουν τα παλαιότερα Θέματα σε πολλά και μικρότερα. (8^ος αιώνας μ.Χ.).  Ας σημειώσουμε, λοιπόν, εδώ πως, στην Κωνσταντινούπολη, κοντά στον αυτοκράτορα, έδρευε η κεντρική αυτοκρατορική διοίκηση, με πολιτικούς μονάχα υπαλλήλους (στελέχη της δημόσιας διοίκησης, των οικονομικών υπηρεσιών και δικαστικούς αξιωματούχους), ενώ επιπρόσθετα στα παραπάνω ο Ράνσιμαν (ο.π., σελ. 101) αναφέρει ότι «[…] Παρ’ όλο που η διοίκηση των επαρχιών ήταν στρατιωτική, η κεντρική κυβέρνηση έμεινε πάντα πολιτική. Οι αξιωματικοί του κεντρικού στρατού, οι δομέστικοι και οι στρατάρχες, δεν έπαιρναν μέρος στη διοίκηση. Την Αυτοκρατορία την κυβερνούσαν δυο μεγάλες κατηγορίες υπαλλήλων, οι κριταί και οι σεκρετικοί[..]».

Ο G. Ostrogorsky, μεταξύ άλλων, αναφέρει ότι τα χρόνια του Βασιλείου του 1^ου και του Λέοντος του 6^ου του Σοφού (867 – 913 μ.Χ.) «[…] Η βυζαντινή υπαλληλική ιεραρχία γίνεται […] περισσότερο πολύπλοκη. Ιδρύονται καινούργιες υπηρεσίες με καινούργια αξιώματα, ενώ τα αρχαιότερα είτε πέφτουν σε παρακμή είτε αλλάζουν περιεχόμενο. Ένα χαρακτηριστικό της διοικήσεως στη μέση βυζαντινή περίοδο είναι η προτεραιότητα των στρατιωτικών αξιωμάτων και το προβάδισμα των στρατηγών των θεμάτων[…]» (δες «Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους», τόμος Β, σελ. 120 – 136).

Για ν’ αποκαταστήσουμε, όμως, τον κρατικό μηχανισμό στη Μεταϊουστινιάνειο εποχή, χρησιμοποιούμε τα εθιμοτυπικά κείμενα, που ονομάζονται «Τακτικά» και αποδίδουν την αυλική εθιμοτυπία και την αυλική τάξη, κατά τη διάρκεια των αυλικών γεμάτων, αυλικών εορτών και τελετών και των δημοσίων εμφανίσεων του αυτοκράτορα και των μελών της οικογένειάς του. Παρ’ όλες τις πληροφορίες που μας δίδουν, τα «Τακτικά» δεν μας βοηθούνε να ‘χουμε μιαν πλήρη κι ολοκληρωμένη γνώση και εικόνα για την αυλική ιεραρχία.