59. Καρυωτάκης και ποιητές του '20

Ο Έλληνας ποιητής της γενιάς του 1920 (Μεσοπόλεμος) είναι το μοναχικό άτομο που, χάνοντας κάθε πίστη στον έξω κόσμο, και κλεισμένος στον εαυτό του, προσπαθεί να εκφράσει στο στίχο του τη μελαγχολία που του προκαλεί ο φθαρτός κόσμος των πραγμάτων όταν συγκρούεται με τον εσωτερικό του κόσμο: ενδεικτικά, ας επικεντρώσουμε την προσοχή μας στην ποίηση του Κ. Καρυωτάκη (φωτό από το http://betoven-gr.blogspot.com/2011/07/blog-post_2068.html / 1896 – 1928).

Μ’ άλλα λόγια, διαφορετικά δεδομένα – άλλες χρονικές και κοινωνικοπολιτικές συνθήκες –   ήσαν αυτά που επηρέασαν καταλυτικά στη γενιά του 1920, ώστε αυτή να εκφραστεί διαφορετικά και να προσπαθήσει να ξεφύγει από την επίδραση του Παλαμά, που μέχρι τότε κυριαρχούσε όπως βλέπουμε στις διάφορες Ιστορίες της Νεοελληνικής λογοτεχνίας που χρησιμοποιήσαμε ως πηγές του παρόντος σημειώματος (Μ. Βίττι, Α. Καμπάνη, Λ. Πολίτη, Γ. Κορδάτου, Η. Βουτιερίδη)· κι αυτό μπορούμε να το καταλάβουμε καθώς η Μικρασιατική Καταστροφή (1922), το τέλος, δηλαδή, της «Μεγάλης Ιδέας», θ’ αποτελούσε την αφετηρία μίας δεκαετίας παρακμής, μίας δεκαετίας ως το 1930 που σημαδεύεται από αναπτέρωση των ελπίδων – καταβαράθρωση των ελπίδων αυτών και καθώς δεν ήταν καμιά αξία, απ’ όσες ο Ελληνισμός είχε αγωνιστεί, ζωντανή, ο Καρυωτάκης και η ομάδα των ποιητών, που τον ακολουθεί, προσπαθεί ν’ αφομοιώσει κάτι από τα Ευρωπαϊκά ποιητικά μορφικά πρότυπα. 

Η Μικρασιατική καταστροφή, ως τραγική κατάρρευση της «Μεγάλης Ιδέας», φέρνει, λοιπόν, στις αρχές της δεκαετίας του 1920, μία βαθιά ιστορική, πολιτική και κοινωνική κρίση στην ελληνική κοινωνία. Και όπως σημειώνει ο Γ. Βελουδής (βλ. Γιώργος Βελουδής, «Ο Σολωμός των Ελλήνων: 200 χρόνια από τη γέννηση του εθνικού μας ποιητή»,  βλ. «Νέες Εποχές»,  στην Εφημερίδα «Το  Βήμα», 11 – 01 – 1998), «ακριβώς μέσα στην ιδεολογική κρίση που επακολούθησε εμφανίστηκε το διαβόητο βιβλίο του Γ. Αποστολάκη «Η ποίηση στη ζωή μας» (1923), στο οποίο ένας αποπνευματωμένος, χωρίς σάρκα και οστά και για τούτο ιστορικά ανύπαρκτος «Σολωμός» χρησιμεύει ως άλλοθι για την προβολή ενός κατά Carlyle «ηρωικού» ποιητικού ινδάλματος και τη βίαιη και αυθαίρετη διαγραφή του έργου του Παλαμά και ολόκληρης της νεοελληνικής ποίησης και λογοτεχνίας».

Σχετικά με τον Κ. Γ. Καρυωτάκη (1896 – 1928), έχει υποστηριχτεί ότι η μελαγχολία του, η οξύτατη διεισδυτικότητά του, ο απαισιόδοξος τόνος του, η σατιρική συχνά διάθεσή του επηρεάζουν το χάραμα του νέου αιώνα. Δεν είναι λίγοι όσοι παραδέχονται πως ο Καρυωτάκης «αντλεί από τη μεγάλη παρακαταθήκη του ρομαντισμού και του συμβολισμού (ή συναφών τάσεων) και επιπλέον συνδέεται απερίφραστα με την ομάδα των Ελλήνων νεορομαντικών – νεοσυμβολιστών  του μεσοπολέμου (θεωρείται «η κορυφαία μορφή του αθηναϊκού νεορομαντισμού»)» [βλ. Λ. Παπαλεοντίου, «Ο Καρυωτάκης ρεαλιστής ή μετασυμβολιστής;», εφημερίδα «Φιλελεύθερος» Κύπρου, 05 – 10 – 2008)]. Τα «Νηπενθή» (1921) και τα «Ελεγεία και σάτιρες» (1927) είναι συλλογές με χαρακτηριστικά δείγματα της ποιητικής του τέχνης. Στο ίδιο πνευματικό κλίμα με τον Καρυωτάκη κινούνται ο Νίκος Χάγερ Μπουφίδης (1899 – 1950) και η Μαρία Πολυδούρη (1905 – 1930). 

Το ποιητικό έργο του σύγχρονού τους Τάκη Παπατσώνη (1895 – 1976), όπως σημείωσε ο Λ. Πολίτης, «βρίσκει ένα στερεό θεμέλιο στην πίστη, κυρίως τη θρησκευτική (δεμένη στα πρώτα ποιήματα με φανερώματα της καθολικής λατρείας), αλλά και πίστη γενικότερα σε αξίες και σε έννοιες». 

Μολονότι δέχτηκε στα πρώτα του ποιήματα πολλές επιδράσεις, αυτά έχουν ένα προσωπικό ύφος και μοιάζουν προάγγελοι ανανέωσης και μιας καινούριας σύνθεσης, δρόμο π’ ο Παπατσώνης, κατά τον Πολίτη, εξακολούθησε με συνέπεια και έδωσε σημαντικό σε όγκο έργο. Στοχαστικό, μάλιστα, πνεύμα, οδηγείται κάποτε στην αφαίρεση που μειώνει, μάλλον, κάπως τη λυρικότητά του. Ορισμένοι εκφραστικοί τρόποι του Παπατσώνη προμηνούν την ανανέωση του ποιητικού μας λόγου που θα γίνει μετά το 1930.