69. "Ματωμένα"  Χριστούγεννα

Τα αιματηρά κινήματα, σ’ όλη τη ζωή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, έδιναν και έπαιρναν με στόχο την κατάληψη της εξουσίας. Ανήμερα των Χριστουγέννων του 820 μ.Χ., μετά, λοιπόν, από στρατιωτικό κίνημα, ανεβαίνει στο θρόνο του Βυζαντίου ο Μιχαήλ ο 2^ος, ο επονομαζόμενος Τραυλός, εγκαινιάζοντας τη δυναστεία του Αμορίου.

Η θητεία του Μιχαήλ του 2^ου (Δεκέμβρης 820 – Οκτώβριος 829) σημαδεύεται από συνεχείς εμφύλιες διαμάχες και από την ίδρυση στην Κρήτη εμιράτου από Άραβες κουρσάρους από την Ισπανία υπό την ηγεσία του Αμπού Χαφς (Abu Hafs, 823 – 826 μ.Χ.). Το γεγονός αυτό, στη δεδομένη χρονική στιγμή, αποχτά μεγάλη ιστορική και γεωπολιτική σημασία για το Βυζάντιο, ίση μ’ αυτήν της παράδοσης της Σικελίας στους Άραβες τα ίδια περίπου χρόνια (827 μ.Χ.), καθώς ο βασικός ναυτικός αντίπαλος των Βυζαντινών, οι Άραβες, κυριαρχεί ανεξέλεγκτος πλέον σ’ όλη τη Μεσόγειο με τον εμπορικό και τον πολεμικό του στόλο.

Έτσι, στις 25/12/820,  ξεκινά και για την επόμενη δεκαετία έχουμε ένα σπουδαίο κεφάλαιο στη Βυζαντινή Ιστορία, το οποίο θα ιδούμε με λίγα λόγια ακόμη παρευθύς. Πηγές μας: «Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους» (Γκ. Οστρογκόρσκυ), «Ιστορία Ελληνικού Έθνους» (Εκδοτική Αθηνών), «Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου» (Γ. Κορδάτος), «Βυζαντινός Πολιτισμός» (Στ. Ράνσιμαν) κ.α.

Ο Μιχαήλ είχε γεννηθεί, γύρω στο 770 μ.Χ., από φτωχούς γονείς στο Αμόριο της άνω Φρυγίας και παρέμεινε αμόρφωτος. Το προσωνύμιο «Τραυλός», που τον συνοδεύει παντού στην Ιστορία, το χρωστά στο γεγονός ότι τραύλιζε. Μόλις μπορούσε να διαβάζει και να γράφει, ενώ δεν ήξερε καν να βάζει την υπογραφή του, κάτι που επέσυρε τη λαϊκή χλεύη, τα σκώμματα και τη σάτιρα της αντιπολίτευσης. Παρολαυτά, πέτυχε, χάρη στην ευφυΐα και την στρατιωτική αξία του, να ανέλθει σε στρατιωτικά αξιώματα και να φθάσει να γίνει διοικητής μεγάλων στρατιωτικών μονάδων και με πραξικόπημα να ανεβεί στο θρόνο. Αξίζει να σημειωθεί, βεβαίως, ότι λίγο πριν το πραξικόπημά του, καθώς υπήρχαν στην Αυλή του Λέοντος του Ε’ υπόνοιες για κίνημα, ο Μιχαήλ είχε συλληφθεί και φυλακιστεί, αλλά τη μέρα των Χριστουγέννων του 820, κάποιοι συνεργάτες του, βγάζοντάς από τη φυλακή, τον ανέβασαν αλυσοδέσμιο στο θρόνο, την ώρα που μερικοί άλλοι, μεταμφιεσμένοι σε κληρικούς, σκότωσαν τον νόμιμο αυτοκράτορα Λέοντα στην εκκλησία της Αγ. Ειρήνης, δίπλα στο παλάτι, ενώ έψελνε χριστουγεννιάτικους ύμνους.

Ανεβαίνοντας ο Μιχαήλ, τα Χριστούγεννα του 820, στο βυζαντινό θρόνο, θέλησε να σταθεροποιηθεί στην εξουσία και να την εξασφαλίσει για την οικογένειά του, χωρίς το φόβο νέου πραξικοπήματος. Έτσι, αφού ευνούχισε τα παιδιά του Λέοντα του 5^ου και έκλεισε τη χήρα του στο μοναστήρι, ο Μιχαήλ ενισχύει τη θέση του στο θρόνο, στέφοντας  συναυτοκράτορα το γιο του, Θεόφιλο, στις 12 Μαΐου του 821.

Σ’ ό,τι αφορά την εκκλησιαστική πολιτική της δεκαετίας που μελετούμε, αφού δολοφονήθηκε – όπως εγράφη  – ο εικονομάχος αυτοκράτορας Λέων 5^ος και ανέλαβε ο μετριοπαθής Μιχαήλ 2^ος , επί της βασιλείας του τελευταίου σταματούν οι διώξεις των εικονολατρών και επανέρχονται από την εξορία οι επικεφαλής τους, ο πατριάρχης Νικηφόρος και ο Θεόδωρος Στουδίτης. Ο Μιχαήλ δεν προχώρησε σ’ αποκατάσταση των εικόνων και απαγόρευσε κάθε συζήτηση σχετική, ενώ ανέθεσε την εκπαίδευση του γιου του Θεόφιλου στον εικονομάχο Ιωάννη Γραμματικό. Εξέδωσε μάλιστα διάταγμα, σύμφωνα με τις βυζαντινές ιστορικές πηγές (Συνεχιστής Θεοφάνους), ότι «ο καθένας είναι ελεύθερος στο ζήτημα των εικόνων να πιστεύει ό,τι θέλει».

Σχετικά με τη νομισματική πολιτική του Μιχαήλ του 2^ου , ο οποίος, όπως λένε οι ιστορικοί, διαχειριζόταν πολύ «σφικτά» τα οικονομικά του κράτους, διαβάζουμε ότι ο χάλκινος φόλλις είχε διάμετρο και το βάρος του επί Μιχαήλ Β' (820 - 829) σταθεροποιήθηκε στα 7 - 8 γρμ. από 2 έως 8 γρμ. έως τότε και η διάμετρος του στα 25 με 27 χιλ. από 20 χιλ. Κατά την περίοδο αυτή, δεν γνωρίζουμε την αντιστοιχία του φολλί σε σχέση με το σόλιδο. Νόμισμα της εποχής του Μιχαήλ συνοδέβει το παρόν άρθρο. 

Το 821, ξεσπά και συγκλονίζει την αυτοκρατορία για δύο χρόνια η στάση (: εξέγερση) του άλλοτε συνεργάτη του Μιχαήλ και τώρα εμφανιζόμενου ως προστάτη των εικονόφιλων Θωμά του Σλάβου ή Καππαδόκη, ο οποίος αυτοανακηρύσσεται αυτοκράτορας με τις ευλογίες του πατριάρχη Αντιοχείας, εφόσον έχει με το μέρος του όλα τα μικρασιατικά θέματα (εκτός του Οψικίου και των Αρμενιακών), την αίρεση των Παυλικιανών, τον στόλο και τους εικονολάτρες του ευρωπαϊκού τμήματος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Ο Θωμάς έχει στο πλευρό του Άραβες, Πέρσες, Αρμένιους και τις φυλές του Καυκάσου. Τα αίτια του κινήματός του έγκεινται στο ότι στρατός, ναυτικό και αγροτιά είναι ανάστατοι από τον τρόπο που κυβερνά ο Μιχαήλ, ενώ, στις επαρχίες του Βυζαντίου, οι οικονομικά και πολιτικά δυνατοί καταπιέζουν τους δούλους και τους αγροτικούς πληθυσμούς και θεριεύει κι η ακρίβεια με την αισχροκέρδεια. Έτσι, αν διαβάσουμε προσεχτικά τις βυζαντινές πηγές, διακρίνουμε έναν έντονα ταξικό χαρακτήρα της κίνησης του Θωμά.

Ακολουθεί πολιορκία της Κωνσταντινούπολης (Δεκέμβρης 821 και δώθε) από 80.000 επαναστάτες, η οποία, όμως, παρότι συνεχιζόταν πιεστική, δέχτηκε καίριο πλήγμα όταν αντιμετώπισε πισώπλατα χτυπήματα από τους Βουλγάρους συμμάχους του νόμιμου αυτοκράτορα Μιχαήλ υπό τον Ομουρτάγ. Έπονται, λοιπόν, διαδοχικές ήττες του επαναστατικού στρατού και η καταστροφή του στόλου του Θωμά με «υγρό πυρ». Σιγά – σιγά, ο λαός των πόλεων εγκατέλειψε το Θωμά γιατί φοβήθηκε το ξεσηκωμό της αγροτιάς και των δούλων που τον ακολουθούσαν, ενώ και οι καλόγεροι και οι άλλοι εικονολάτρες, όταν είδαν πως ο αγώνας έχει στόχο να ανεβάσει το λαό στην εξουσία, αυτομόλησαν προς τις αυτοκρατορικές δυνάμεις.

Έτσι, μετά από ήττα των στρατευμάτων του Θωμά κοντά στην Κωνσταντινούπολη, επέρχεται καταστολή της εξέγερσης, ο Θωμάς διαλύει (άνοιξη 823) το στρατό του και βρίσκει οικτρό θάνατο (Οκτώβριος 823) από βασανιστήρια, αιχμάλωτος των δυνάμεων του αυτοκράτορα. Αποτελέσματα του εμφυλίου τούτου ήταν να εξασθενίσει το δημόσιο ταμείο, το εμπόριο σταμάτησε, όπως και η παραγωγή σε πολλές επαρχίες έπεσε, ενώ πολλά χωριά και πόλεις ξεθεμελιωθήκανε και πολλές ζωές χαθήκανε.

 «Μελανά» σημεία, όμως, της θητείας του Μιχαήλ είναι η απώλεια της Κρήτης (826) και της Σικελίας (827, ο ίδιος ο Βυζαντινός τουρμάρχης Ευφήμιος «υπογράφει» την παράδοσή της), δυο πολύ σπουδαίων, στο πέρασμα της Ιστορίας, γεωπολιτικών κομβικών σημείων, που στερούν τη δυνατότητα ελέγχου της Μεσογείου από το βυζαντινό στόλο. Η πρώτη επιδρομή των Σαρακηνών Αράβων πειρατών εναντίον της Κρήτης χρονολογείται στο 822/ 823 και η οριστική τους εγκατάσταση στο νησί έρχεται τέσσερα – πέντε χρόνια αργότερα, αλλά δεν έχουμε μαρτυρίες εάν είχαν καταλάβει ολόκληρη την Κρήτη. Η σημασία της άλωσής της από τους Σαρακηνούς κουρσάρους έγκειται στο ότι αμέσως ο Μιχαήλ και οι διάδοχοί του προσπάθησαν, ένοπλα, να την ανακτήσουν, αλλά οι προσπάθειές τους απέβησαν άκαρπες έως το 961 μ.Χ. , που την επανέφερε ο Νικηφόρος Φωκάς στο Βυζαντινό Κράτος.

Τον Οκτώβριο του 829,  ο Θεόφιλος παραμένει μόνος αυτοκράτορας του Βυζαντίου μετά τον αιφνίδιο (;) θάνατο του Μιχαήλ του 2^ου. Ο Θεόφιλος θα μείνει στο θρόνο μέχρι τις 20 Ιανουαρίου του 842.