64. Βίος και έργο του Μ. Βασιλείου

Στο σημερινό μας σημείωμα, θα εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας σε μια σημαίνουσα προσωπικότητα της Χριστιανικής Εκκλησίας, το Μ. Βασίλειο, ο οποίος γεννήθηκε, στην Νεοκαισάρεια του Πόντου, το 330 μ.Χ., τη χρονιά που εγκαινιάστηκε η Κωνσταντινούπολη ως πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μεγάλωσε, όμως, στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Πέθανε στις 31 Δεκεμβρίου 378 μ.Χ., λίγους μήνες προτού ανεβεί στο θρόνο, ως αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης, ο Θεοδόσιος ο 1^ος, μετά από μια σειρά αυτοκρατόρων φίλων του Αρειανισμού ή παλαιοτέρων θρησκειών.

Ο Βασίλειος, γιος ρητοροδιδασκάλου και μιας ευσεβούς μητέρας και «παιδί» κι αυτός του 4^ου αιώνα μ.Χ., στάθηκε, κατά τη γνώμη μου, ιδιαίτερα τυχερός και επιμελής στις σπουδές του. Τυχερός, γιατί, αφού σπούδασε στην Καισάρεια και κατόπιν στην Κωνσταντινούπολη θεολογία και νομικά, βρέθηκε, για μιαν πενταετία, στην Αθήνα της εποχής του, που μοιάζει «ξαναγεννημένη» και έτοιμη να ξαναφωτίσει τον κόσμο με τις σχολές της, στις οποίες ήκμαζαν οι σοφιστές Ιμέριος, Προαιρέσιος κ.α, με σωρό μαθητές απ’ όλη τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Και από κάτι άλλο θεωρείται τυχερός, από τους εξαίσιους συμμαθητές του, εξαίσιους στο ήθος και στις γνώσεις (βλ. ο χριστιανός θεολόγος Γρηγόριος Ναζιανζηνός, ο διάσημος ρήτορας Λιβάνιος και ο Ιουλιανός, ο μελλοντικός αυτοκράτορας, μεταξύ άλλων). Κρίνεται ο Βασίλειος και ως επιμελής και πολυπράγμων, εφόσον με ιδιαίτερο ζήλο παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας, αστρονομίας, γεωμετρίας και ιατρικής.

Γυρίζοντας στην Καισάρεια από την Αθήνα, δούλεψε αρχικά ως νομικός και ρητοροδιδάσκαλος. Ήταν το 356 μ.Χ. και τότε βαπτίσθηκε Χριστιανός υπό του Επισκόπου Καισαρείας Διανίου και αποφάσισε να γίνει μοναχός. Έτσι, βρέθηκε στα κέντρα του ασκητισμού της Μέσης Ανατολής (Αίγυπτος, Παλαιστίνη, Συρία και Μεσοποταμία).

Έπειτα, γυρνώντας ξανά στην Καισάρεια, μοίρασε την περιουσία του στους φτωχούς και, αφού εκάρη μοναχός, αποσύρθηκε σε μια Μονή του Πόντου, όπου έζησε με κάθε αυστηρότητα για πέντε χρόνια (357-362 μ.Χ.), όπως και ο φίλος του, Γρηγόριος Ναζιανζηνός.

Το 362 μ.Χ , χειροτονήθηκε διάκονος και πρεσβύτερος από τον Επίσκοπο Καισαρείας Ευσέβιο. Λίγο, όμως, μετά από τη χειροτονία του σε πρεσβύτερο, έρχεται σε ρήξη με τον Ευσέβιο, αλλά κάθε παρεξήγηση μεταξύ τους λύεται, τρία χρόνια αργότερα, με την «πυροσβεστική» μεσολάβηση του Γρηγορίου του Θεολόγου. Δεν αργεί, όμως, ο Βασίλειος να ανεβεί και σε επισκοπικό θρόνο, στη χηρεύουσα θέση του αποθανόντος Ευσέβιου στην Καισάρεια (370 μ.Χ.).

Έκτοτε, επιδίδεται σε σημαντικό θεολογικό και αξιοπρόσεκτο φιλανθρωπικό έργο. Δικό του δημιούργημα υπήρξε η πασίγνωστη «Βασιλειάδα», κέντρο της ανιδιοτελούς φιλανθρωπικής δράσης του Μεγάλου Βασιλείου. Αποτελείτο από ένα μεγαλοπρεπή Ναό, νοσοκομείο, που διέθετε πλήρη εξοπλισμό και μεγάλο αριθμό ιατρών, νοσοκόμων και βοηθητικού προσωπικού – λεπροκομείο, πτωχοκομείο, ορφανοτροφείο και γηροκομείο.

Επίσης είχαν ανεγερθεί οικήματα για όσους κληρικούς και όποιους εργάζονταν στα ιδρύματα αλλά και για τους εκείνους που από άλλες περιοχές έρχονταν στο φιλανθρωπικό τούτο συγκρότημα.

Ο Μέγας Βασίλειος περνούσε τον περισσότερο καιρό κοντά στους ανθρώπους που είχαν ανάγκη. Προσέφερε τις υπηρεσίες του στο νοσοκομείο και το λεπροκομείο, αξιοποιώντας τις γνώσεις του στην Ιατρική.

Στο θεολογικό επίπεδο, ο αγώνας του εναντίον του Αρειανισμού και του «προσκείμενου» σ’ αυτήν την αίρεση αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης – διαδόχου του Ιουλιανού, Ουάλεντος (βασίλεψε 364 ως  378) είναι απαράμιλλος.  Γι’ αυτό, το 372 μ.Χ., ο αυτοκράτορας έστειλε τον έπαρχο Μόδεστο, για να πείσει τον Βασίλειο να υποχωρήσει. Μάταια, ο αυτοκρατορικός απεσταλμένος χρησιμοποίησε κάθε μέσο: δήμευση περιουσίας, εξορία, βασανιστήρια, θάνατο. Ο Βασίλειος θαρραλέα έλεγε ότι δεν φοβάται αφού περιουσία δεν είχε, παρά μόνο λίγα παλαιά ενδύματα και λίγα βιβλία, εξορία δεν φοβάται, διότι η γη που κατοικεί δεν είναι ιδιοκτησία του και στον κόσμο αυτό είναι πάροικος και παρεπίδημος, τα βασανιστήρια δεν τον πτοούν, διότι το ασθενικό του σώμα δεν μπορεί να αντέξει σε αυτά, το δε θάνατο θεωρεί ως ευεργέτη, διότι αυτός θα τον οδηγήσει νωρίτερα κοντά στον Θεό. Ο έπαρχος εξεπλάγη από την Πνευματική γενναιοψυχία του Αγίου και επέστρεψε άπρακτος. Το ίδιο έκπληκτος έμεινε κι ο ίδιος ο Ουάλης, όταν τον επισκέφτηκε λίγο αργότερα, αφού ο Μόδεστος του ‘χε αναφέρει όσα είχε πει ο Βασίλειος.

Πάμπολλα είναι τα έργα του Βασιλείου: «Ασκητικά», θεωρητικά, «Θεία Λειτουργία», ομιλίες και 360 περίπου επιστολές. Συντέλεσε στην ηθική βελτίωση των ανθρώπων, «κατεκόσμησε τα των ανθρώπων ήθη».

Καταλήγοντας, αφού αναφερθεί ότι χρησιμότατη πηγή για το βίο του Βασιλείου είναι ο φίλος του, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, θα δώσουμε ένα ακόμα αξιόλογο στοιχείο, το οποίο, νομίζουμε, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωή και τη δράση του Βασιλείου. Είχε άλλους 3 αδελφούς, απ’ τους οποίους οι 2 έγιναν επίσκοποι (ο Γρηγόριος Νύσσης και ο Πέτρος Σεβάστειας) και ο άλλος μοναχός (ο Ναυκράτιος).