76. Κρήτη & "4η Αυγούστου"

Η Κρήτη, πατρίδα του Ελευθερίου Βενιζέλου, φύσει επαναστάτρια, δεν άργησε να ξεσηκωθεί  κατά της αντιδραστικής πολιτικής του Μεταξά, που από τον Αύγουστο του 1936 είχε κηρύξει τη χώρα σε στρατιωτικό νόμο και κυβερνούσε δικτατορικά. Για ορμητήριο ενός αντιδικτατορικού κινήματος ορίζονται τα Χανιά (φωτογραφία), αφού οι κάτοικοι αυτής της πόλης έχουν πάντοτε όραμά τους τη Δημοκρατία και την Ελευθερία. Έτσι – ενώ είχαν προηγηθεί θνησιγενείς κατά κανόνα απόπειρες στρατιωτικών κινημάτων και, όπως γράφει και ο Τ. Βουρνάς, από το Μάρτη του 1937 έχουμε, στα Χανιά, αντιδικτατορικές λαϊκές εκδηλώσεις εναντίον του Μεταξά όταν είχε προσέλθει στο μνημόσυνο του Ελ. Βενιζέλου – τη νύχτα της 28ης προς την 29η Ιουλίου 1938, ο σταθμός ασυρμάτου των Χανίων μετέδωσε το ακόλουθο διάγγελμα, απευθυνόμενο στον βασιλιά, τις Ένοπλες Δυνάμεις και τον ελληνικό λαό:

«Στρατός και Λαός Χανίων αδελφωμένοι κατέλυσαν αρχάς λαομισήτου τυραννίας εκπροσωπουμένης υπό στρατηγού Μεταξά. Ανακτήσας ελευθερίας αυτού, απευθύνεται προς την Α.Μ. τον Βασιλέα και ζητεί την άμεσον απομάκρυνσιν της κυβερνήσεως Μεταξά, την αποκατάστασιν του Κράτους του Νόμου και των λαϊκών ελευθεριών και σχηματισμόν κυβερνήσεως Εθνικής Σωτηρίας εκ των αρίστων Ελλήνων, αδιακρίτως πολιτικών παρατάξεων, προς αντιμετώπισιν των αμεσωτάτων εξωτερικών και εσωτερικών κινδύνων τους οποίους διατρέχει η χώρα μας και διά την δημιουργίαν μιας νέας Ελλάδος, πράγματι ηνωμένης ψυχικώς και ικανής να αντιμετωπίσει με σθένος και φρόνησιν τας δυσκόλους στιγμάς που διέρχεται η ανθρωπότης. Με αδελφικόν χαιρετισμόν προς τα ενόπλους δυνάμεις και ολόκληρον τον λαόν.  Ζήτω ο Βασιλεύς – Ζήτω η Ελλάς!  Η Επαναστατική Επιτροπή, Μητσοτάκης, Βολουδάκης, Μουντάκης, Παΐζης,  Μάντακας Στρατιωτικός Διοικητής».

Το καθεστώς πληροφορείται την επαναστατική εξέγερση στην Κρήτη από το μεταδοθέν διάγγελμα. Οι επαναστάτες απέτυχαν να καταλάβουν τη Γενική Διοίκηση, τη Μεραρχία, το Σύνταγμα Χωροφυλακής Χανίων, το τηλεγραφείο του ασυρμάτου, της Χωροφυλακής και των υπόλοιπων υπηρεσιών. Ο δικτάτορας αποστέλλει αεροπλάνο πάνω από τα Χανιά και τις άλλες πόλεις του νησιού και ρίπτουν προκηρύξεις με τις οποίες ο Μεταξάς, αφού απειλεί ότι θα πατάξει το Κίνημα, καλεί τον κρητικό λαό «να απογυμνώσει παντός ερείσματος τους στασιαστάς και να καταδείξει εις τον ελληνικόν λαόν ότι η Κρήτη ίσταται παράπλευρος και αλληλέγγυος προς το εθνικόν σύνολον».

Το καθεστώς της «4ης Αυγούστου» απαγορεύει την αναγραφή από τον Τύπο οποιασδήποτε πληροφορίας για το Κίνημα της Κρήτης και μόνο στις 30 Ιουλίου και ενώ οι επαναστάτες από έλλειψη προγράμματος και συντονισμού αυτοδιαλύονται, αναγγέλλει «θριαμβευτικά» την καταστολή της εξέγερσης. Το «ρεπορτάζ» πανομοιότυπο σε όλες τις εφημερίδες. Ας το παρακολουθήσουμε:

«Προχθές την νύκτα ομάς τετρακοσίων περίπου ενόπλων υπό την ηγεσίαν των Μητσοτάκη, Μουντάκη και Χατζηαγγελή εισήλθον εις την πόλιν των Χανίων και επωφελούμενοι της ελλείψεως στρατιωτικής δυνάμεως ήτις είχεν αποσταλή εις Βόρειον Ελλάδα διά την συνήθη κατά το θέρος ενίσχυσιν των φρουρών, κατέλαβε την πόλιν. Τα αίτια και οι σκοποί του απονενοημένου τούτου κινήματος παραμένουσι μέχρι της στιγμής άγνωστα. Ο πρόεδρος της κυβερνήσεως, ειδοποιηθείς αμέσως, διέταξεν εν τω άμα αποστολήν ισχυράς στρατιωτικής ναυτικής και αεροπορικής δυνάμεως.

Κατά τηλεγράφημα του γενικού διοικητού Κρήτης κ. Σφακιανάκη η στάσις προήλθεν εκ πεντακοσίων περίπου ενόπλων, οι οποίοι κατήλθον εκ διαφόρων διευθύνσεων εις Χανιά και κατέλαβον αιφνιδιαστικώς τα δημόσια καταστήματα. Ο κ. Σφακιανάκης μετά δυνάμεως 25 ανδρών ­ ως γνωστόν η δύναμις της μεραρχίας Χανίων έχει σταλή εις την Βόρειον Ελλάδα ­ αντέστη διά των όπλων άνευ αποτελέσματος. Αρχηγοί της κινήσεως ήσαν ο Αριστομένης Μητσοτάκης, Εμμανουήλ Μουντάκης, ο απολυθείς επί καταχρήσει δήμαρχος, Εμμανουήλ Μπακλατζής, Μανούσος Βολουδάκης και ιατρός Παΐζης.

Μετά την άφιξιν των αεροπλάνων και την διανομήν των προκηρύξεων του αρχηγού της κυβερνήσεως ήρξατο αμέσως η διαρροή των στασιαστών και η αποθάρρυνσις αυτών. Επωφεληθείς ο γενικός διοικητής έσπευσε μετά δεκάδος χωροφυλάκων και ανακατέλαβε τα διοικητήρια, ταυτοχρόνως δε αξιωματικοί του στρατού και της χωροφυλακής ανακατατέλαβον το σύνταγμα και το φρουραρχείον. Ο κ. Σφακιανάκης εξαίρει εις το τηλεγράφημά του την στάσιν των αξιωματικών του στρατού και της χωροφυλακής και όλων των πολιτικών υπαλλήλων και προσθέτει ότι σπουδαιότατος και αποτελεσματικός παράγων της ταχείας διαλύσεως των στασιαστών υπήρξεν η ζωηρώς εκδηλωθείσα εχθρότης και αντίδρασις της λαϊκής μάζης».

Το παρόν άρθρο στηρίχτηκε στο έργο του Τ. Βουρνά, «Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας: 1909 – 1940» (Σελ.: 490– 491 ), στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΕ, (Σελ.: 394– κεξής ) και σε δημοσίευμα στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» , 25–11–1999 , Σελ.: N17 .