22. Με την υπογραφή του Λυσία  

  

Ο 4ος αιώνας π.Χ. βρίσκει ένα από τα σημαντικότερα ελαττώματα των Αθηναίων σε έξαρση. Ο λόγος για τη δικομανία. Καθημερινά, γίνονται δίκες μεταξύ των πολιτών για "ψύλλου πήδημα". Ίσως φταίει η παρηκμασμένη στο εσωτερικό της Αθήνας δημοκρατία που επέφερε και "σήψη" στα ήθη των πολιτών και διαφθορά των θεσμών της πολιτείας, αλλά δεν νομίζω να είναι αμελητέα και η μείωση της πραγματικής πολιτικής δύναμης των Αθηναίων στο εξωτερικό, που επέφερε αφορμές και για "καβγάδες" μεταξύ των πολιτών όταν παραμένουν αδρανείς εντός συνόρων και προσπαθούν, με "κοκορομαχίες" για πραγματικά ασήμαντες αφορμές της καθημερινότητας, να "βγάλουν ο ένας το μάτι τ' αλλουνού".  

Για να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, όμως, οι πολίτες στα δικαστήρια, ως κατήγοροι ή ως κατηγορούμενοι, δεν είχαν όλοι ρητορική δεινότητα. Και έτσι προσέφευγαν σε επαγγελματίες συγγραφείς ρητορικών λόγων, οι οποίοι θα ήσαν "κομμένοι και ραμμένοι" στα μέτρα της εκάστοτε δίκης και θα τους "βοηθούσαν"  τόσο, ώστε οι ομιλητές, με την  καλοδουλεμένη και μελετημένη επιχειρηματολογία και την αριστοτεχνική  προβολή της θέσης τους, θα δελέαζαν υπέρ τους τούς δικαστές.  

Ένας από τους σημαντικότερους λογογράφους του 4ου αι. ήταν, λοιπόν,  και ο Λυσίας (φωτογραφία), που ζούσε ως μέτοικος στην Αθήνα, καταγόμενος από τις Συρακούσες της Σικελίας. Έζησε μεταξύ των ετών 459 και 380 π.Χ. και ο πατέρας του, Κέφαλος, που τον συναντάμε και στην "Πολιτεία" του Πλάτωνα, ήταν πολιτικός φίλος του Περικλή και ζάπλουτος εργοστασιάρχης (η επιχείρησή του κατασκεύαζε ασπίδες). Ο Λυσίας έχασε τον πατέρα του πριν το 444 π.Χ., ενώ τη χρονιά εκείνη μαζύ με τον αδελφό του, Πολέμαρχο, φεύγει πάλι για τη Σικελία, συμμετέχοντας στην ίδρυση μιας αθηναϊκής αποικίας, των Θουρίων. Από τους Θουρίους τα δυο αδέλφια γυρίζουν στην Αθήνα μετά τη Σικελική αποτυχημένη για την Αθήνα εκστρατεία (415 - 413 π.Χ.), αφού το κλίμα ήταν πλέον βαρύ για τους φίλους των Αθηναίων στη Μεγάλη Ελλάδα. 

Το 404 π.Χ., με το τέλος του πελοποννησιακού πολέμου, οι φιλολάκωνες Τριάντα τύραννοι στην Αθήνα άρχισαν τις "προγραφές" των δημοκρατικών. Ένα από τα θύματα ήταν και ο Πολέμαρχος. Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας από το Θρασύβουλο (403 π.Χ.), ο Λυσίας, που είχε βοηθήσει τους δημοκρατικούς και οικονομικά, θα ζητήσει την καταδίκη ενός εκ των φονέων του αδελφού του, του Ερατοσθένη. Τότε, για πρώτη και μοναδική φορά εκφώνησε ο ίδιος τον κατηγορητήριο λόγο στα δικαστήρια. 

Δεν ήταν, όμως, άμαθος από τη ρητορική τέχνη. Στους Θούριους, είχε μαθητέψει κοντά στο διάσημο ρητοροδιδάσκαλο Τισία. Και έτσι, ανεξάρτητα από την έκβαση της δίκης κατά του Ερατοσθένη, αφού είχε χάσει το βιος του από τους τυράννους, αποφασίζει, μετά το 400 π.Χ.,  παραμένοντας, όμως, μέτοικος αφού κάποιοι μετριοπαθείς δημοκρατικοί  δε συμφώνησαν την πρόταση του Θρασύβουλου να πάρει ο Λυσίας πλήρη πολιτικά δικαιώματα με την πτώση των τυράννων, να εξασφαλίζει τα προς το ζην ως λογογράφος, γράφοντας δηλαδή ρητορικούς λόγους κατά παραγγελία.  

Από τους 425 λόγους που αποδίδονται στο Λυσία, έχουν διασωθεί στις ημέρες μας μόλις 34, που δικαιολογούν απόλυτα για ποιο λόγο οι αρχαίοι γραμματικοί τον συμπεριέλαβαν στον "Κανόνα" των 10 αττικών ρητόρων. Πέρα από τη σαφήνειά τους και τα πειστικά και με σαγηνευτικό τρόπο δομημένα επιχειρήματά τους, οι λόγοι που φέρουν την υπογραφή του Λυσία αποτελούν αναμφίβολα σημαντική πηγή για την καθημερινή ζωή στην Αθήνα του α' μισού του 4ου αι. π.Χ., μιας μεταβατικής εποχής για την άλλοτε κραταιά πόλη, που κατέληξε να "άγεται και να φέρεται" από τους δημαγωγούς...  

Για το σημερινό άρθρο, πολύτιμη ήταν η "βοήθεια" του έργου του A. Lesky, "Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας" (Θεσ/νικη 1998, μετάφραση Α. Τσοπανάκη, εκδόσεις Κυριακίδη).