32.  Στην Κρήτη των ρωμαϊκών χρόνων

  

Μια από τις τελευταίες ελληνικές περιοχές που κατέλαβαν οι Ρωμαίοι ήταν η Κρήτη, (φωτογραφία από http://www.unrv.com/provinces/crete-map.php)  το 67 π.Χ., χάρη στον ύπατο Καικίλιο Μέτελλο. Κατά την κατάκτηση της Κρήτης από τον Μέτελλο, οι κάτοικοι της Ελεύθερνας στο Ρέθυμνο, όπως αναφέρεται, αντιστάθηκαν σθεναρά στους Ρωμαίους.

Η ρωμαιοκρατία κράτησε στο νησί μέχρι τον 4^ο αιώνα μ.Χ. και στα χρόνια της, η Γόρτυνα τάχθηκε με το μέρος των Ρωμαίων γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να ισχυροποιηθεί η θέση της ως κυρίαρχη δύναμη στην Κρήτη, γεγονός που σηματοδοτεί και την έναρξη της ακμής της. Οι ανασκαφές έχουν φανερώσει ένα τμήμα της αρχαίας πόλης, την παλιά ακρόπολη και το κοίλο θεάτρου. Στο νότιο τμήμα της βρίσκεται το πραιτώριο, το διοικητήριο του Ρωμαίου διοικητή της Κρήτης. Εκεί, η Ιταλική αρχαιολογική σχολή, επί σειρά ετών, έχει να επιδείξει αξιόλογα ευρήματα. Δυτικά του πραιτωρίου βλέπουμε τον ναό του Πύθιου Απόλλωνα, βόρεια ήταν το θέατρο και νότια βρισκόταν ο ναός της Ίσιδος. Η Κυδωνία, στη Δυτική Κρήτη, γνώρισε, επίσης, τα τέλη του 1^ου π.Χ. και στις αρχές του 1^ου μ.Χ. αι., περίοδο ακμής, καθώς υπήρξε σημαντικό λιμάνι με πολλές εμπορικές σχέσεις.

Πληροφορίες για την Κρήτη και για τις, εκτός από τη Γόρτυνα και την Κυδωνία, πόλεις και περιοχές της  στο δυτικό και στο ανατολικό μέρος του νησιού  (π.χ. Σύβριτος, Κνωσός, Ιεράπυτνα), κατά την περίοδο της Ρωμαιοκρατίας αντλούμε και από τους περιηγητές,  Παυσανία («Ελλάδος περιήγησις») και Στράβωνα («Γεωγραφικά») και από το Ρωμαίο συγγραφέα Πλίνιο τον Πρεσβύτερο («Φυσική Ιστορία»), που ζουν και γράφουν στο ξεκίνημα του 1^ου μ.Χ. αιώνα.

Έχοντας προσαρτήσει οι Ρωμαίοι και την Κρήτη έλεγχαν τη Μεσόγειο, αλλά και ήσαν κοντά στους Πτολεμαίους της Αιγύπτου την οποία έβαλαν στο μάτι και το 30 π.Χ. , μετά τη ναυμαχία στο Άκτιο, την έκαναν δική τους.

Άμεση συνέπεια της κατάκτησης της Κρήτης ήταν να αλλάξουν και τα νομισματικά πράγματα της Κρήτης σε μεγάλο βαθμό. Πρώτα απ' όλα, περιορίστηκαν κατά πολύ οι εξαρτημένες πια πόλεις, στις οποίες δόθηκε το προνόμιο της κοπής νομισμάτων, που είναι τώρα πια συχνότερα χάλκινα και προσαρμοσμένα στο σύστημα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Μεγάλο μέρος της παραγωγής μάλιστα «υπογράφεται» από το λεγόμενο «Κοινό των Κρητών», ένα θεσμό χωρίς, όμως, ουσιαστικό πολιτικό περιεχόμενο. Από τα μέσα, όμως, του 2^ου αι. π.Χ., σταμάτησε κάθε κοπή και τα νομίσματα της Ρώμης θα εκτοπίσουν κάθε άλλο νόμισμα. Οι παραστάσεις των νομισμάτων που κόβονται και κυκλοφορούν στη Μεγαλόνησο, επί Ρωμαιοκρατίας, έχουν σε μεγάλο βαθμό εκφυλιστεί και χάσει τον τοπικό χαρακτήρα τους· ας αναφέρουμε στα χρόνια που μετά το 67 και μέχρι το 27 π.Χ.  το αργυρό τετράδραχμο της Γόρτυνας με το κεφάλι της θεάς Ρώμης στην κύρια όψη.

Πέρα απ’ αυτά, οι Ρωμαίοι, στην Κρήτη, δεν επέβαλαν αλλαγές στα θρησκευτικά «πιστεύω» ή στα ήθη και έθιμα των Κρητικών, αλλά εισήγαγαν τα λατινικά ως επίσημη γλώσσα για τις συναλλαγές στον τομέα της διοίκησης, ενώ η ρωμαϊκή αρχιτεκτονική απεικονίζεται σε διάφορα, δημόσια και ιδιωτικά, κτίσματα, ανά την Κρήτη. Έτσι, μεταξύ άλλων, συναντούμε ναούς, ωδεία, αγορές, λουτρά, Ασκληπιεία, διοικητήρια, που, συν τοις άλλοις, φημίζονται και για τα λεπτοδουλεμένα ψηφιδωτά τους.