28. Ολέθριος δικομματισμός  

Από το 1875, με το «Τις πταίει;» του Χαριλάου Τρικούπη  (φωτογραφία) ως αφετηρία, και μέχρι το Κίνημα στο Γουδή (1909), στην ελληνική πολιτική σκηνή πρωταγωνιστούσαν οι Χ. Τρικούπης και Θεόδωρος Δηλιγιάννης και ο παλαιοκομματισμός, που οι αντιπαλότητές του έτρεφαν και συντηρούσαν – με την «ανοχή ή συγκατάβαση» της Αυλής; – ένα νοσηρό κοινωνικοπολιτικό κλίμα που μπορεί, επηρμένο από τη «Μεγάλη Ιδέα», να ανακίνησε το Κρητικό Ζήτημα και να έθρεψε ελπίδες στον αλύτρωτο εκτός συνόρων ελληνισμό,  αλλά οδήγησε στην πτώχευση του 1893 και στην ντροπιαστική ήττα της Ελλάδας στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, ο οποίος, με τη σειρά του, επέφερε και την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου το 1898.

Τις τελευταίες δεκαετίες του 19^ου αι.,  λοιπόν, κανένα από τα δύο μεγάλα κόμματα, προσωπικοτήτων και όχι αρχών όπως αργότερα είτε υπό τον Xαρ. Tρικούπη και τον Γ. Θεοτόκη  το ένα είτε υπό τον Aλ. Kουμουνδούρο και τον Θ. Δηλιγιάννη το άλλο, όντας στην κυβέρνηση, δεν κατάφερνε να κερδίσει δύο συνεχόμενες εκλογικές μάχες.  Ίσως σ' αυτήν την κυβερνητική αστάθεια να έπαιξε σημαντικό ρόλο και η ενεργός συμμετοχή στην πολιτική ζωή κάποιων προσώπων, που, αποσκιρτώντας από τα μεγάλα κόμματα, ηγήθηκαν μικρότερων κομματικών σχηματισμών έχοντας, όμως, «όνομα» στην κοινωνία, καθώς προέρχονταν από πολιτικά «τζάκια», όπως ο Αλέξανδρος Ζαϊμης και ο Δημήτριος Ράλλης π.χ.. 
Κάποιος ιστορικός, ο Γ. Τσοκόπουλος, γράφει για τα χρόνια εκείνα: «...H οικονομική κρίσις ήρχισε φανερά από το 1890... H κατάστασις καθίστατο ημέρα την ημέρα τοιαύτη, ώστε πάσα καλή θέλησις εκ μέρους των κυβερνώντων ήτο προωρισμένη ν’ αποτύχη και σιδηρά ανάγκη επέβαλε το οικονομικόν ναυάγιον.»

Aπέναντι στη δραματική κατάσταση της ελληνικής οικονομίας, η οποία χειροτέρευε κάθε μέρα και πιο πολύ, δεν υπήρχε καμία ορατή διέξοδος, ας όψεται ο δικομματισμός: O Χ. Tρικούπης προσέβλεπε σε νέο δανεισμό, νέες αυξήσεις της φορολογίας. O Θ. Δηλιγιάννης περιοριζόταν να κατηγορεί τον αντίπαλό του για κολάσιμη διαχείριση των δανείων.

Περισσότερα στοιχεία για την εποχή εκείνη και το πολιτικό της κλίμα μπορούμε να αναζητήσουμε στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους»  της Εκδοτικής Αθηνών.