30. Κυνηγώντας μονοφυσίτες, "έχασε" τη Δύση

Πολύ μελάνι έχει χυθεί για τον τρόπο που βασίλεψε στο Βυζάντιο από το 527 έως το 565 μ.Χ. ο Ιουστινιανός ο 1^ος ο επονομαζόμενος και Μέγας (φωτογραφία, εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 25-04-2004). Τόσο για την εσωτερική, όσο και για την εξωτερική του πολιτική έχουν διατυπωθεί πολυποίκιλα σχόλια.

Στο συγκεκριμένο άρθρο που βασίστηκε στην «Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους»  του G. Ostrogorsky και την «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» διά χειρός Κ. Παπαρρηγόπουλου,  θα ιδούμε, εν συντομία, τη στάση του Ιουστινιανού στο πέρασμα των χρόνων, κατά το α’  μισό του 6^ου αι. μ.Χ., έναντι της πιο διάσημης από τις χριστιανικές αιρέσεις, του μονοφυσιτισμού.

Τέσσερα χρόνια αφότου κατεπνίγη η στάση του Νίκα, το 536 μ.Χ., ο Ιουστινιανός απαγόρεψε στους μονοφυσίτες να καταλαμβάνουν κρατικά και στρατιωτικά αξιώματα. Είχε στραφεί προς τον Πάπα και έτσι θα πετύχαινε την αρωγή του για ανακατάληψη ιταλικών εδαφών.

Στη Μέση Ανατολή και στην Αίγυπτο, δυο πολύ σημαντικές οικονομικά και πολιτικά επαρχίες του Βυζαντίου, οι μονοφυσίτες ήταν το κυρίαρχο στοιχείο μεταξύ των εγχώριων πληθυσμών. Και κέρδισαν και την υποστήριξη και της συζύγου του Ιουστινιανού Θεοδώρας, υπό την επήρεια της οποίας μάλλον και από το φόβο αποσκίρτησης των περιοχών εκείνων και της απώλειας του σιτοβολώνα της Αιγύπτου,  το 543 ο Ιουστινιανός θα πάψει τις διώξεις και έδωσε την άδεια στους μονοφυσίτες να ανασυστήσουν την εκκλησία τους.

Μολαταύτα, οι Παπικοί επίσκοποι δεν ήθελαν να τα βρει με τους μονοφυσίτες και έσπρωξαν τον αυτοκράτορα να εκδώσει το 544 ένα νέο Διάταγμα. Μ’ αυτό, καταδίκαζε κάποιες θέσεις των μονοφυσιτών, κυρίως της σχολής της Αντιόχειας, αλλά παράλληλα έπραττε το ίδιο και με τρία κείμενα ( τα λεγόμενα «Τρία Κεφάλαια» ) που περιείχαν αντιμονοφυσιτικές θέσεις και είχαν αναγορευθεί ως επίσημα κείμενα της Ορθοδοξίας από την Σύνοδο της Χαλκηδόνος.

Η Δύση ξεσηκώθηκε με επικεφαλής τον ίδιο τον πάπα το Βιγίλιο. Για να του αλλάξει μυαλά, ο Ιουστινιανός τον ανάγκασε να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, μετά από μεγάλη πίεση, ο Βιγίλιος αναγκάστηκε απρόθυμα να καταδικάσει τα Τρία Κεφάλαια.

Παρά την «υποχώρηση» του Βιγιλίου, στην Δύση επικρατούσε αναβρασμός κατά του Βυζαντίου και ο Ιουστινιανός θέλησε να δώσει λύση συγκαλώντας υπό την προεδρία του Οικουμενική Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη. Χωρίς να περιμένει τις αποφάσεις της Συνόδου, ο αυτοκράτορας επανέλαβε την καταδίκη των Τριών Κεφαλαίων και παράλληλα έθεσε υπό απαγόρευση κάποια κείμενα που είχαν κυκλοφορήσει πρωτεργάτες του μονοφυσιτισμού από την περιοχή της Αντιόχειας.

Εντούτοις, ο Βιγίλιος εξακολούθησε να έχει ηγετικό ρόλο στις εναντίον του επιθέσεις από την Χαλκηδόνα, όπου είχε βρει άσυλο σε ένα ναό. Οι απόψεις του Ιουστινιανού τελικά επικράτησαν στην 5η Οικουμενική Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης του 553, ο πάπας κάμφθηκε ύστερα από πολλές πιέσεις εκ μέρους των ανθρώπων του αυτοκράτορα, αλλά η πλειοψηφία των δυτικών δεν αποδέχτηκε τις αποφάσεις της. Έτσι, δημιουργήθηκε σχίσμα ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη και τη Ρώμη, που θα διαρκέσει για 50 σχεδόν χρόνια, αλλά και στο εσωτερικό της Δυτικής Εκκλησίας, που θα κρατήσει για ενάμιση περίπου αιώνα.